Òb czas warkòwniów dlô piszącëch pò kaszëbskù, jaczé bëłë w dniach 28–29 rujana w Gminie Serakòjce, jich bëtnicë pòtkelë sã m.jin. z Danutą Pioch, szkólną i direktórką szkòłë w Mòjszu. Gôdelë z nią ò ùczbach kaszëbsczégò jãzëka i fónksnérowanim môłëch szkòłów. Hewò zapisënk dzéla ti rozmòwë.
Jesce direktórką jedny z miészich szkòłów na Kaszëbach. Robi sã w nich jinaczi jak w tëch wiôldżich?
W taczi môłi szkòle jak w Mòjszu wôżné je to, jak ùdô sã dobrac karno pedagògów i jinëch robòtników. I mëszlã, że më mómë to karno pò prôwdze bëlné. Wszëtcë ze sobą wespółdzejają i rozmieją sã ze sobą dogadac. Westrzód minusów taczi môłi szkòłë je to, że czej wchôdómë w rozmajité pòdjimiznë, to kòżdi mô tëch zadaniów wicy – rozkłôdają sã òne na mni lëdzy. To nôlepi ùczi, że mùszimë sã wspierac. Jak chtos cygnie cos dodôwkòwégò, to za to òdpòwiôdô, ale jinszi zarô pitają: „W czim cë pòmòc?” A doch je wiedzec, że nawet nôbarżi drãdżé zadania lżi je robic, czej dzejómë razã.
Ze szkólnyma je tak, że nie robią na swòje dobro, a miarą najégò profesjonalizmù je to, czë naszi szkòłownicë dobiwają w kònkùrsach, òlimpiadach, czë sã dostôwają do dobrëch szkòłów, a przede wszëtczim, czë so radzą w żëcym. Robimë tej na zwënédżi jinëch, a jeżlë tim jinszim pò prôwdze dobrze jidze, to znaczi, że szkólny béł bëlnym méstrã.
I jô móm w ti szkòle taczich méstrów.
A jak je ze szkólnyma kaszëbsczégò jãzëka? Tej-sej czëjemë, że mómë krizys: że jich felëje, że szkòłë – nawetka te nôwikszé – mają jiwer, żebë jich nalezc. A wa, w môłi szkòle, môta bëlno wësztôłconé i fejn znającé jãzëk: Lucynã Łagòdã, Barbarã Warmòwską, Irénã Brzustewicz. Jak w Mòjszu dôwôta so z tim radã?
Dlô mie kaszëbizna to baro wôżny dzél dzejaniô szkòłë, tej próbùjã zagwësnic jima jak nôlepszé warënczi. Wiém, że jakno direktórka òdpòwiôdóm za dobranié kadrë. Nôprzód tej przëzéróm sã, chto je „na rënkù”, mëszlã ju wprzódk ò tim, że jedna abò drëgô drëszka za pôrã lat pùdze np. na emeriturã, tej w tim czasu próbùjã dzejac, zachãcëwac. Mëszlã, że móm tu dobré doswiôdczenié. A nôwôżniészé je wedle mie ùwôżanié dlô szkólnëch. Móm starã jima dzãkòwac, chwalëc za wszëtkò, co dobrégò zrobilë, doceniwac jich, nadgradzac, żebë wiedzelë, że są sprawiedlëwie traktowóny. Czedë mùszimë, to so pògôdómë téż ò tim, co nie graje… Ale to je bez sztridów, szkalowaniô. Prosto szukómë rozrzeszeniô sytuacji.
Wiele razy móm czëté, że w môłëch szkòłach na wsë lżi je ùczëc kaszëbsczégò, bò dzecë jesz w dzélu znają gò z dodomù. Je to prôwda?
Kąsk jo, bò dzecë są colemało òsłëchóny z kaszëbizną, kò starszi jesz we wiele familiach gôdają pò najémù. Leno òd dzecy ju tegò nie wëmôgają, tej tëch nômłodszich mùszimë ùczëc gôdaniô pò kaszëbskù wnet òd zôczątkù. Tuwò zarô pòwiém, że nie zmùsziwómë do tegò. Mómë taką filozofiã, żebë zachãcëwac do pòkòchaniô wszëtczégò, co je wôżné w najim regionie. A tej pòkôzywómë, że jedną z nôwôżniészich wôrtnotów je tu jãzëk. Mògã rzeknąc, że òd 1997 rokù, czej më zaczãlë w Mòjszu ùczëc kaszëbsczégò, wiedno bëło tak, że ùczniowie gôdelë lepi abò gòrzi pò kaszëbskù, czej kùńczëlë ù naju ùczbã, ale jak młodzëzna sã pòd wieczór spòtikô, to równak gôdają midzë sobą pò kaszëbskù. Czej dozdrzeniewają, tej lepi rozmieją, co më jich ùczëlë, i mają sã do czegò copac.
Òd Mòjsza chcemë przeńc na całé Kaszëbë. Je to prôwda, że mómë jaczis krizys ze szkólnyma kaszëbsczégò jãzëka – z jich lëczbą i ùmiejãtnoscama?
Taczich krizysów je pôrã. Zacznã òd tegò, że mało jaczi szkólny zgôdzô sã przëpisac leno do kaszëbsczégò, bò to mòże bëc baro krëchô i cenkô liniô. Sygnie, że starszim sã co nie ùwidzy, dzecë przëniosą rezygnacje, i mòże sã rozpadnąc jedno karno, mòże drëdżé i trzecé… W miészi szkòle to mòże òznaczac stracenié robòtë przez szkólnégò. Dlôte lëdze chcą miec zabezpieczenié i ùczëc jesz czegò jinszégò. Kaszëbsczi wcyg pòdlégô werifikacji. Jeżlë szkólny nie mdze rozmiôł zaczekawic dzecy, to òne òdéńdą. To ni mùszi bëc wiedno wina szkólnégò, ale czãsto tak biwô.
A co z rówizną naùczaniô?
Tu wiele zanôlégô òd tegò, czë sami szkólny żëją tim, czegò naùczają. Jak sã gôdô: „Nie zapôli jinszich ten, co sóm sã nie pôli”. Dzecë są mądré. Òne chùtkò zmerkają, czë ten szkólny robi z mùszu (bò chcôł tegò direktór abò wójt), czë pò prôwdze wierzi w to, co robi. A jak szkólny je pòzytiwno nakrącony, to rëchli abò pózni „nakrący” téż dzecë.
Chcemë wrócëc do ti codniowi werifikacji szkólnëch òd kaszëbsczégò. Skòrno w jinëch przedmiotach ji ni ma, to mòże ti „naji” są (abò z czasã bãdą) tima nôlepszima?
Wedle mie w przërównanim do jinszich gwësno ni mómë sã czegò sromic. A jesz do te dochôdô interdiscyplinarnosc szkólnëch òd kaszëbsczégò. Fizyk mùszi dobrze fizykã znac, chemik – chemiã, szkólny òd rechùnków – rechùnczi, a szkólny òd kaszëbsczégò: historiã, geògrafiã, lëteraturã, mùzykã... Do te je prowadnikã wanogów. Brëkòwnô je wiôlgô wiédzô. Tim barżi czëjã żôl, że niejedny szkólny miast bëlno sã do ti robòtë przërëchtowac, mëszlą blós ò tim, żebë jak nômiészim kòsztã dostac zaswiôdczenié, że mògą ùczëc w szkòle. Jô – jakno direktórka – wòlã kògòs, chto pòwôżno pòdchôdô do swòji robòtë i misji. Żelë szkólny mô pózni wëmagac òd ùczniów, to nôprzód mùszi wëmagac òd samégò se.
Jak wiele dzecy ùczi sã w szkòle w Mòjszu?
Razã z przedszkòlim mómë tu 106 dzecy.
A kùli chòdzy na ùczbë kaszëbsczégò?
W klasach 1–8 blós dwòje sã gò nie ùczi. Nie zmùsziwómë nikògò, ale klarëjemë, że dëtczi na kaszëbsczi s¹ wôżné dlô ùtrzimaniô tak môłi szkòłë jak naja. Wierã, jakbë më nie ùczëlë tu kaszëbsczégò, to naji mieszkańcë bë mùszelë jezdzëc na ùczbë dze jindze.
Starszi mieszkańcë włączają sã w żëcé szkòłë?
To prawie wiedno tak je, że w miészich wsach takô wespółrobòta je wikszô, bò jesmë blëżi se i wnet wszëtcë sã znajemë. Tej-sej na imprezach òrganizowónëch przez szkòłã felëje nama placu, tak bëło np. w slédny dzéń starków. Terô na szczescé mómë ju spòrtową salã, tej mëszlã, że wszëtcë sã zmieszczą.
Môta téż wspiarcé môlowëch pòdjimców?
Jo. W Gminie Serakòjce je wiele rozmajitëch pòdjimiznów: miészich i wikszich. Më mòżemë so wëmëszlac wiele rozmajitëch rzeczi, a dobrzińcë wiedno sã nalézą. Dostóniemë dëtczi na nôdgrodë, na cos do jedzeniô itd.
Môta so m.jin. wëmëszloné gminowi kònkùrs pisaniô pò kaszëbskù.
Tu mòże môłé sprostowanié. Wëmëslëlë ten kònkùrs przed latama serakòwsczi zrzeszińcë, ale jegò kòòrdinacją zajimóm sã jô, a òd tegò rokù òdbiwô sã òn w naji szkòle, bò wiôldżé szkòłë są tak „nabité”, że ledwò mieszczą swòjich szkòłowników i braknie salów. Latos ju bëła 21. jegò edicjô. Bierzą w nim ùdzél dzecë ze spòdlecznëch szkòłów i młodzëzna z wëżispòdlecznëch. Rok w rok je wësokô frekwencjô, eliminacje są ju w szkòłach, a nôlepszi trôfiają do nas [wicy ò latosym kònkùrsu piszemë w Klëce].
Jesce téż òficjalnym przedstôwcą wójta Gminë Serakòjce do sprôw kaszëbsczich. Trôfiają są Wóm ùrzãdowé pisma pò kaszëbskù?
Mómë taczé przëtrôfczi. I jak lëdze piszą, że chcą òdpòwiedzë na swòjã sprawã pò kaszëbskù, to jich prosba je spełnionô, a jô pilëjã tegò, żebë bëło to rzetelno zrobioné – dobrą kaszëbizną bez zmiłków.
Pitania zadôwôł Dark Majkòwsczi