W Miesczi Bibliotece w Bëtowie 15 maja Bòżena Ùgòwskô promòwała ksążkã Detal i panorama – o twórczości kaszubskiej Stanisława Pestki. Pòwstała na spòdlim ji doktoratu.
– Jak chtos ni mô wòlnégò czasu, to niech so dołożi robòtë. Tak bëło i w mòjim przëtrôfkù. Czas przeznaczony na pisanié béł wiedno kradłi. Doktorsczi dokôz dosc długò jem pisała. Złożëło sã na to i wiele warkòwi robòtë, i drãgòtów w żëcym priwatnym – òpòwiôdała aùtorka promòwóny pùblikacje.
Òd zôczątkù wiedzała, że chce pisac ò Pestce.
– Je dlô mie baro wôżną pòstacją. Jô chcała sã zmierzëc z jegò dokazama i kąsk wëfùlowac lukã. Rëchli mało chto pisôł ò jegò pòezje – rzekła na spòtkanim.
Pestka nie napisôł wiele wiérztów. Ùkôzałë sã le trzë jegò pòeticczé tomiczi: Południca (1976), Wizrë ë duchë (1986) i Wieczórny widnik (2002).
– Nie jidze ò wielënã, a ò to, jaczé òne są. W nich tak pò prôwdze kòżdé słowò mô swòje òdniesenia. Czim wiãcy jô czëtała jegò dokazë, tim lepi jô je rozmiała – tłómaczëła Ùgòwskô.
Nim zaczãła pisac doktorat, pòznała sã z Pestką.
– Pierszi rôz jem gò spòtkała w chëczë Pòmòrańców w mòjich sztudencczich czasach. Më tam rôczëlë rozmajitëch kaszëbsczich dzejarzów i ùtwórców. Jednym z nich béł prawie Pestka. Nót je pòwiedzec, że Pestka nie rozmiôł piãkno òpòwiadac, czarzëc słëchińców. Gôdôł dosc mònotonno, namëszliwôł sã nad kòżdim słowã. Òpòwiôdôł ò historie Kaszëb, ò mitach. Më, sztudérowie, pò całim dniu robòtë przë chëczë i wanogów òb czas wieczórnëch zéńdzeniów mielë lëszt na lżészé kôrbiónczi. Chtos rzekł nawetka, że na co dzysdniowim młodim znac kaszëbską archajiznã. Pestka sã straszno rozgòrził. A béł baro spòkójnym człowiekã. Pamiãtóm, że òdpòwiedzôł, że ti, chtërny nie znają ùszłotë, nie mdą mielë przińdnotë. Cëskóny bãdą wiatrã jak pich. Ne słowa zrobiłë na mie wiôldżé wrażenié i jô zaczãła gò barżi słëchac – wspòminała swòje pierszé zéńdzenié ze Stanisławã Pestką aùtorka doktoratu ò jegò ùtwórstwie.
Pózni pòspólnëch widzeniów a gôdków bëło wiãcy, jaż do wëdowiédzë, jaką zrobiła z nim do doktoratu.
– Razã më bëlë jurorama we Wielu na turnieju gadëszów. Czasã jô gò pózni wiozła do Brus, gdze mieszkała jegò mëma i sostra. Òb drogã dosc tëli òpòwiôdôł mie ò se i swòjim dzejanim. Jô pòmëslała, że mùszi to wszëtkò zapisac i òpùblikòwac. Z tim to równak letkò nie bëło. Pestka miôł òsoblëwé stil bëcé. Wstôjôł kòl dwanôsti, a nôlepi robiło mù sã w nocë. Tej nôprzód më kôrbilë wieczorama telefòniczno, a pózni, czej z leżnoscë stanu zdrowiô corôz gòrzi sã czuł, jô mù przërëchtowiwa pitania na kôrtkach, a òn mie na nie òdpisywôł – òpòwiôdała Ùgòwskô. – Baro sã z ti wëdowiédzë ceszã. Pestka nie dopùszczôł do swòjégò swiata wnet nikògò z bùtna. Mało ò se gôdôł. A tedë òpòwiedzôł ò rzeczach, jaczé chùdzy nigdze nie òstałë zapisóné.
Jednym z pitaniów, jaczé Ùgòwskô zadała Pestce, bëło to ò mało żëczné przëjãcé jegò pòeticczich dokazów: Czemù nie promòwôł swòjich tomików i nie próbòwôł òdpòwiedzec na òbwinë? Kò wëtikalë mù słowiarstwò, ùżiwanié neòlogizmów, historizm, òdniesenia do mitologie, jaczé mało chto rozmieje.
– Rzekł mie, że wedle niegò to nie bëło brëkòwné. Jeżlë chtos pòezje nie rozmieje, to żódné tłómaczenia nick nie dadzą, a jeżlë jã zrozmiôł, to nick tłómaczëc ni mùszi. Gôdôł, że nie pisze dlô wszëtczich, ni mùszi bëc bez wszëtczich zrozmiałi. Jeżlë mdze jeden człowiek abò dwòje lëdzy, chtërny zrozmieją, co pisze, to jemù to sygnie – wspòminała na promòcje Bòżena Ùgòwskô.
Òpòwiedzała i ò jegò gazétniczi robòce. Ò tim, że jak w żëcym mało gôdôł i cãżkò bëło z niegò cos wëcygnąc, tak w pisanim nie dôł tegò pòznac.
– Jegò dokazë tikałë sprôw pòmòrsczich i kaszëbsczich. Pózni, czej robił w Wòjewódzczim Dodomie Kùlturë we Gduńskù, to czãscy pisôł wëdowiédzë z lëdzama, jaczi zajimelë sã kùlturą.
Z leżnotë warkù Stanisłôw Pestka jezdzył do dodomów kùlturë na całëch Kaszëbach. Ò nich pisôł w swòjich dzénnikach. Jak gôdała w Bëtowie Ùgòwskô:
– Jedne chwôlił, jinszé pònëkiwôł do robòtë. Pisôł z miona, nôzwëska, gdze bëło dobrze, a gdze lëchò, a lëdze nick nie robilë.
Dzãka nym wëjazdóm i kòntrolóm Pestka dowiadiwôł sã ò rozmajitëch pisarzach, żłobiarzach, dzejarzach. I jak rzekła aùtorka promòwóny ksążczi ò nim:
– Rozmiôł snôżo namalowac słowã pòrtretë nëch lëdzy przë jich robòce, z jich charakterã i ùtwórczą pasją.
Stanisłôw Pestka pòtrafił i òstro pisac ò niejednëch sprawach. Aùtorka doktoratu ò jegò ùtwórstwie tak ò tim òpòwiôdała w bëtowsczi bibliotece:
– Taczé felietónë nôczãscy pòdpisywôł Krëban z Milachòwa. Przëbôcziwóm so jeden z nich. To bëło w czasu, czedë Kòcewiôcë zarzucelë KPZ, że promùje leno swòjich, a jich zaniedbùje. Pestka na to prosto napisôł, że niech sã wezną do robòtë, a nié leno gôdają. Jak mdą robilë tëli, co Kaszëbi, bòhatérowie jegò artiklów, to òn ò nich téż napisze. Taczé rzeczë pisôł w letkò satiricznëch felietónach.
Stanisłôw Pestka dwa razë béł przédnym redaktorã cządnika „Pomerania”.
– Trzeba pamiãtac, że w czasach kòmùnisticznëch to nie bëło tak, że kòżden mógł wëdawac gazétã. Nôprzód mùszôł sã wëstarac ò papiór. A pò prôwdze to gò wëżorgac. Baro czãsto tim, chtërnégò w ti sprawie wësyłelë, béł Pestka. Mëszlã, że dostôwôł gò bez swój mirny charakter. Nie reagòwôł na zaczepczi, wiedno wësłëchôł tegò, co mù klarowelë, a tej spòkójno rzekł swòje. Pestka pòwtôrzôł, że òn dlô Kaszëb je w sztãdze wszëtkò zniesc, wësłëchac. Pózni pùscy to bòkã i mdze dali gôdôł i robił swòje – tłómaczëła Bòżena Ùgòwskô.
Na promòcje ji ksążczi nie zafelało pitania ò miłotã Stanisława Pestczi do psów: Bómbë i Krasczi. Tak ò nich òpòwiôdała:
– Bómbã wspóminóm jesz z czasów pierszich turniérów gadëszów, czej òsta jem przërôczonô do robòtë w kòmisje. Pestka za baro sã nie przejimôł jaczimas kònwenansama. Bómba béł jegò drëchã w rézach. Czej òdwiédzôł Wielé, prôcownicë mielë ju dlô tósza przërëchtowóné miskã z wòdą i jestkù. A Bómba jakbë nigdë nick szedł na nen plac, za kòtarã, i tam sedzôł. Czej chcôł wëlezc bùten, to szedł, a tej spòkójno wrôcôł. Zwëczajny tósz, nié żóden rasowi, ale jem dbë, że czasã rozmiôł Pestkã lepi niżle niejeden człowiek.
Żlë jidze ò Kraskã, to wiedno gôdôł, że nen sóm gò nalôzł. Pestka lubił dłudżé szpacérë. Wëbrôł sã rôz z Zaspë, gdze mieszkôł, do sedzbë Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Czej wrôcôł, a szedł piechti, przëczepił sã do niegò jaczis tósz. Bëło to ju pò smiercë Bómbë, a wasta Stanisłôw téż miôł ju swòje lata, i za baro nie chcôł nowégò zwierza. Specjalno chòdzył midzë bùdinkama, bòcznyma ùlëcama. Tósz sã równak nie dôł wëprowadzëc w pòle. Në i tak ju òstôł. Kraska ùmarła, czej Pestka béł w Americe. Wiadło dała mù sostra, ù jaczi tósz w tim czasu béł pòd òpieką. Ùchòwôł sã baro wzrëszający lëst do ni, w jaczim Stanisłôw dzãkùje sostrze za òpiekã nad Kraską.
Wspòminającë człowieka, ò jaczégò dokazach napisała doktorat, Ùgòwskô czile słów rzekła m.jin. ò jegò skrómnoscë:
– Za wiele w żëcym nie brëkòwôł. Je taczi wspòmink jegò sëna, jaczi w młodëch latach przëjéżdżôł do Gduńska i tej czasã nocowôł ù òjca. Pestka w tim czasu mieszkôł sóm w wënajimónym mieszkanim. Ni miôł tam prakticzno żódnëch statków. Cos cepłégò jôdł w miesce, a że baro lubił wãdzoné rëbë, to je nôczãscy miôł ù se doma. Jedlë je tej na gazéce, jaką sã pòtemù wërzucało do smiecy. Syn, Dark, scwierdzył, że miało to swòje dobré stronë, bò ni mùszôł òmëwac.
Jak gôdała aùtorka, Pestka je wcyg òsobą, jaką mùszimë òdkrëc.
– Mało kògò z bùtna dopùszcziwôł do se, béł baro zamkłi. Jô w swòji ksążce pòkôzała leno dzélëk jegò żëcégò i dzejaniô. Wiele ò nim mòże wëczëtac z jegò pòezje. Je takô wiérzta „Do sënecznika”. Mëszlã, że mòżna jã szerzi interpretowac, nié leno rodzëznowò. Dlô mie to przesłanié, jaczé Stanisłôw Pestka òstawił nama wszëtczima. Żebë më nie zabôczëlë ò kòrzeniach, ò tim, skądka jesmë, ò lëdzach, chtërny przed nama mielë starã ò tradicjã, jãzëk. To je bògactwò strón, w jaczich żëjemë, i naju samëch. W se mómë pierwiôstk wszëtczich pòkòleniów, jaczé chùdzy bëłë przed nama, i ten mùszimë przekazac dali – rzekła na zakùńczenié promòcyjnégò pòtkaniô Bòżena Ùgòwskô.
Łukôsz Zołtkòwsczi
