Féliks Marszôłkòwsczi z Kartuz – zrzeszińc, jeden z redaktorów przedwòjnowi „Zrzeszë Kaszëbsczi”, pisôł w latach 80. XX wiekù òsoblëwé lëstë do drëchów. Bëlë westrzód nich: ks. Franc Grëcza, Jan Trepczik, Eùgeniusz Gòłąbk, Jan Drzéżdżón, Józef Bòrzëszkòwsczi i czile jinszich. W nich dzelił sã swòjima przemësleniama, ale téż nieznónyma tekstama jinszich autorów.
Dzél z negò òsoblëwégò cządnika ò titlu „Mòja doma – Mòja Domòwina” òstôł wëdrëkòwóny w Pro memoria. Feliks Marszałkowski[1]. Równak nie je wiedzec czemù, ale ni ma westrzód tëch tekstów baro czekawégò (może nawetka nôczekawszégò!) numra dedikòwónégò ks. prał. Francyszkòwi Grëczë, a pòswiãconégò przedwòjnowi sprawie wëwòłóny przez Francyszka Sãdzëcczégò. Chòdzy ò napisóny przez tegò òstatnégò zachtny articzel procëm zrzeszińcóm. Drëkòwôł gò w dzélach w cządnikù „Goniec Pomorski”. Pòtemù òstôł wëdóny w ksążce[2]. Nen „Głos przestrogi” je w całoscë mało znóny. Prôwdac pisze ò nim Joanna Schòdzyńskô w swòjim ò Sãdzëcczim doktorsczim dokazu[3]. Dôwô téż wiédzą, że zareagòwôł na nen Sãdzëcczégò donos (òsoblëwie dostało sã w nim Janowi Trepczikòwi!) dosc òstro a kònkretno dr Aleksander Majkòwsczi. Majkòwsczi napisôł do „Gońca”. Marszôłka nie wiedzôł, czë to bëło tam wëdrëkòwóné. Wiedzôł gwës, że „Zrzesz Kaszëbskô’ wëdrëkòwa krótszi z dwùch lëstów Majkòwsczégò. Hewò niżi, dzãka robòce Marszôłczi a zbioróm ks. prał. Franca Grëczë, mòżemë w całoscë pòznac Majkòwsczégò òdniesenié do „òstrzedżi” Sãdzëcczégò i kóntekst, w jaczim to wszëtkò sã dzejało.
Je to wszëtkò wôżné, tim barżi, że dërch dérëje kôrba ò rolë Sãdzëcczégò w kaszëbsczi lëteraturze a rësznoce. Dëcht le 15 séwnika bëła kònferencjô ò nim[4]. Nie bëło w ni głosów ò stosënkù procëm niemù nôwikszégò z Kaszëbów Aleksandra Majkòwsczégò ani zrzeszińców, tëch, co wëdwignãlë kaszëbską lëteraturã na szeroką i wësoką niwiznã[5].
(ep)
Mòja Doma – Mòja Domòwina. Lëstopadnik – na 19-tegò rokù 1986.
Na 75-té Ùrodzënë Tczëwôrtnémù Ksãdzowi Prałatowi Francowi Grëczowi – nen wspòmink z dzejów Zrzeszińców przëbôcziwóm[6].
Lat temù 50, to je w 1936 rokù, rozpôlëła Aleksandra Majkòwsczégò mòcno òdezwa Francyszka Sãdzëcczégò drëkòwónô w „Gońcu Pomorskim” w miesącu zélnikù przez 17 nrów tegò pisma zatitułowónô „Głos przestrogi”. Béł jem swiôdkã ti reakcji. W séwnikù (IX) Majkòwsczi napisôł lëst do redakcji „Dziennika Bydgoskiego” w ti sprawie, a drëdżi rôz dôł mie do wëdrëkòwaniô w „Zrzeszë Kaszëbsczi” krótką notatkã – co chãtno dlô nie jem zrobił – bò nié rôz redakcjô „Zrzeszë” robia we willë „Erem”, dze mieszkôł Majkòwsczi. Tak sã złożëło, że notatka na szkalowanié Sãdzëcczégò procëm Kaszëbóm pòkôza sã w baro czekawim numrze „Zrzeszë K.”. Sóm zestôwk trescë tegò numra dôwô òdpòwiédz „Gońcowi Pomorskiemu”, jak diametralno ùstawioné bëłë pòzdrzatczi tegò, co atakòwôł i atakòwónégò. „Zrzesz” pòkôza sã pòd datą „Gòdnik” – leno w timże rokù jeden numr béł drëkòwóny. Hewò co tam bëło:
1. Òdezwa òd redakcji, że tim nrã zaczinô sã IV rocznik „ZK”, mdze òdnąd drëkòwónô pò kaszëbskù,
2. Że redaktorã wëdôwającym òd tego nru je Ignacy Szutenberg jakno i je òdpòwiedzalnym. Aleksander Labùda nie figùrëje jakò red. òdpòwiedzalny, mdze zatrudniony w Torniu, nastąpia reòrganizacjô bënë redakcji,
3. Za art. „Gduńsk – nasz stoleczny gard” na rozprawie sądowi w lipcu 1937 r. Szutenberg òstôł skôzóny na trzë tidzenie aresztu,
4. W timże nrze òsta wëdrëkòwónô òpòwiôstka Al. Labùdë „Grzëpa Płaczebòga” i „Niezabôczczi znad Łebë”, i wiérzt „Wzénicznô ùdba” (Lara),
5. Jana Rómpsczégò wiérzt „Dzysô dôka”,
6. Z rusczégò przekaszëbioné przez Al. Majkòwsczégò „Bôjczi Kriłowa” (2),
7. Wëdrëkòwóny I dzél Gòwita „Òdpùst” (ks. Fr. Grëczë),
8. J. Trepczika wiérzt „Kôłpie”,
9. W dzélu „Pòstãpnô wiédzô” pòdôwô infòrmacjã ò kaszëbsczich òżniwinach „G” (ks. Fr. Grëcza), „Premiera nowégò dramatu” – to krótëchnô notatka ò sztëce teatralny „Chòléra” napisóny i wëstawiony przez stud. teòl. ks. Fr. Grëczã w Gòwidlënie wespòle z zespòłã amatorsczim KSM,
10. Òdpòwiédz „Ostrzega renegata” na art. w „Gońcu Pomorskim” napisónô przez Al. Majkòwsczégò,
11. Jinszé notë.
Takô je całota tegò jedérnégò numra z IV rocznika „ZK”. Trzeba dlô przëbôczënkù pòwtórzëc to, co nie bëło donëchczôs wëdrëkòwóné nigdze – ò lësce Al. Majkòwsczégò. Pòdôwóm to w òdpisënkù i kserokòpii. Dowiadiwôł jem sã ù J. Karnowsczégò, czë mòże cos pòwiedzec ò fónkcji Sãdzëcczégò w Warszawie jakno niemiecczégò cenzora chòba z lat ca 1918/17 – a JK niczegò pewnégò nie wiedzôł, i jak (Karnowsczi) radzył – tegò sã nie jimac. Za to Majkòwsczi tak żëwò mie to przedstôwiôł, jakbë béł òcznym swiôdkã ny służbë S. dlô Niemców. A żlë Sãdzëcczi taką służbã spełniwôł, dzys nie je wiedzec, czë służił Niemcóm z biédë, czë z pòleceniégò tajny òrganizacji pòlsczi. Mòże jesz ta sprawa sã rozwidni, ale je wiedno sprawą czekawą, czegò béł Majkòwsczi swiôdkã.
Majkòwsczi napisôł taczi lëst (aneks 2 i do redakcji Nr 1):
Aneks 2, Kartuzy, d. 7.9.(19)36 r.
Do Wnej Redakcji „Dziennika Bydgoskiego” w Bydgoszczy
W załączeniu przesyłam oświadczenie w sprawie świeżej denuncjacji p. Fr. Sędzickiego na Kaszubów w „Gońcu Pomorskim”. Dotychczasowe ujmowanie się za skrzywdzonymi Kaszubami przez poczytne Pismo WPanów, wzbudza mi nadzieję, że i ten raz ujmie się za nami Wna redakcja „Dziennika Bydgoskiego”, tem bardziej, że chodzi o szkalowanie całej inteligencji kaszubskiej przez osobnika, któremu mogę dowieść, że był cenzorem niemieckim w Warszawie. W razie jakichkolwiek kroków p. Fr. Sędzickiego, biorę całkowitą i wyłączną odpowiedzialność na siebie i proszę uprzejmie, dać oświadczenie z pełnem moim nazwiskiem.
Łączę wyrazy najwyższego szacunku i poważania
(-) Dr Aleksander Majkowski, Kartuzy, ul. Marsz. Piłsudskiego 31
Aneks 1
Głos przestrogi. Kilka uwag o sprawie kaszubskiej.
P. Franciszek Sędzicki, który dał się w ubiegłych latach poznać Kaszubom z kilku drobniejszych utworów w języku kaszubskim, których ducha i języka nie chcę na tem miejscu poddawać krytyce, ogłosił „głos przestrogi” bardzo obszerny na łamach Gońca Pomorskiego, w którym to „głosie przestrogi” przestrzega społeczeństwo polskie w ogólności przed „narodorobami” oraz ich „tworzydłami” – zdaje się w piśmiennictwie. Artykuł bardzo obszerny, ciągnący się przez 17 numerów powyższej gazety, zawiera szereg wywodów historycznych i lingwistycznych, polemizujących ze znanemi powagami na tem polu. Bardzo ujemnie p. Fr. Sędzicki krytykuje znanych przywódców nowoczesnego ruchu na Kaszubach, wymieniając ich nawet po części po nazwisku, jak X. Heykego i Trepczyka, oraz ich publicystyczne prace. On – tj. pan Fr. Sędzicki – aczkolwiek jest urodzonym Kaszubą, „nie angażował się nigdzie”, znaczy ani w Zrzeszeniu Regionalnem, ani w Gryfie. Czy go proszono o współpracę, p. Fr. Sędzicki nie pisze. Jeżeli ktoś, urodzony na Kaszubach, „ostrzega”, a wprost przedstawia jako niebezpieczne dla kraju poczynania dzisiejszego pokolenia Kaszubów, to wymagam od niego pewnych kwalifikacji tak naukowych, jak moralnych. – Jakież są kwalifikacje p. Fr. Sędzickiego. P. Sędzicki ukończył dwie klasy niem. gimnazjum w Kościerzynie, wykształcił się jako samouk tak dalece, że w różnych pismach polskich był czynny, co jest uznania godne. Zdolność zestawienia z drukowanych publikacji kaszubskich obrazu ujemnego, zdolnego wrogo nastawić wobec niego decydujące władze państwowe, chyba p. Fr. Sędzicki nabył na stanowisku cenzora niemieckiego prasy polskiej w Warszawie podczas wojny światowej. Jestem zdania, że nieładnie brzmi powoływanie się na „sumienie polskie” osobnika kontrolującego w służbie niemieckiej prasę polską. Warszawa zna p. Fr. Sędzickiego z lat jego czynności. Mówię w imieniu inteligencji kaszubskiej, oświadczając, że wobec wiadomych faktów odmawiamy p. Fr. Sędzickiemu fachowych i moralnych kwalifikacji do wygłaszania sądu o nas i o naszej pracy.
Kartuzy, dnia 7. września 1936 r.
(-) Dr Aleksander Majkowski
[kùńc lëstu]
Jak mie je wiedzec (FM), „Dziennik Bydgoski” tegò lëstu nie wëdrëkòwôł ani Al. Majkòwsczi za mòjich czasów pózni [ò tim – dop. red.] nie wspòminôł[7].
Sprawa nie je zakùńczonô. Nibë to drobné, a dzys minione dôwné dzeje, wëdarzenié, co cygnie sã z mëszlenim z pòzdrzatkù Narodowi Demòkracji, do jaczi przënôlégôł Fr. Sãdzëcczi i jegò towarze. To bëło jedną z przëczënów rozdzeleniégò òd se Majkòwsczégò i Sãdzëcczégò. Do grëpë nëch „Wszechpolanów” nôleżelë i Pniewsczi, wëdôwca „Grifa”, Bùkòwsczi jakno wëdôwca „Teki Pomorskiej”. Sãdzëcczégò „Głos przestrogi” nôleżi blëżi pòznac, ten naprowadzy na drogã historii Narodowi Demòkracji i ji dzeleniô na rozmajité fòrmë òrganizacyjné: „Liga Narodowa”, „Zet”, „Sokół”, Stron. Nar. Dem. (SND=ND, endecja), Obóz Wielkiej Polski, Stronnictwo Narodowe, itd. Na Kaszëbach ND przedstôwia sã za włôscëwą Pòlskã; to bëła prôwdzëwô Pòlskô, dlôte chto miôł cos procëm endecji – biôtkòwôł procëm Pòlsczi, béł separatistą. Chto chce rozmiôc kawel Kaszëbów, mùszi pòznac dzeje Narodowi Demòkracji. Falszëwi to mit, że endecja („Mieczniki”) to Pòlskô nôprôwdzëwszô (1918–1939).
Féliks Marszôłk-Marszałkowski
[1] Pro memoria. Feliks Marszałkowski (1911–1987), oprac. J. Borzyszkowski, Gdańsk 2007. W titlu je fela – Marszôłka sã ùrodzył w 1914 r. i taczi bë mùszôł bec rocznik w nien wpisóny.[2] F. Sędzicki, Głos przestrogi. Kilka uwag w sprawie kaszubskiej, Pelplin 1936.[3] J. Schodzińska, Franciszek Sędzicki (1882–1957) działacz narodowy, regionalista i poeta kaszubski, Gdańsk –Wejherowo 2003, s. 198–205.[4] Òb.: https://kurierbytowski.com.pl/artykul/xxii-konferencja-kaszuboznawcza/1480165 (dostãp: 2.10.2023).[5] Òb.: https://www.upsl.edu.pl/aktualnosci-serwisu/sympozjum-franciszek-sedzicki-nie-obecnosc-w-kulturze (dostãp: 2.10.2023).[6] Pisënk cytowónëch tekstów òstôł dostosowóny do terôczasnëch reglów przez (ep) – dop. red.[7] Pò prôwdze F. Marszôłkòwsczi ni miôł tu rëchtu, bò lëst béł równak wëdrëkòwóny. Zdrzë: A. Majkowski, Głos przestrogi Franciszka Sędzickiego, „Dziennik Bydgoski”, 1936, nr 210, s. 4.
