Brunon Zwarra – pisarz, którego twórczość w znacznej mierze ukształtowała wyobrażenia o Gdańsku z czasów Wolnego Miasta. Świadek historii i strażnik pamięci o przedwojennych gdańskich Polakach. Niebawem jego pomnik stanie na Biskupiej Górce – zapowiada Stowarzyszenie „Ławeczka Brunona Zwarry”.
Pomysł oddania hołdu autorowi m.in. Gdańszczan i Wspomnień gdańskiego bówki pojawiał się jeszcze za jego życia. Nie chodziło wtedy, rzecz jasna, o pomnik, ale o odznaczenia państwowe. On jednak stanowczo odmawiał. Po śmierci pisarza w sierpniu 2018 r. chęć podziękowania za wszystko, co zrobił dla rodzinnego miasta, wzięła jednak górę.
– Mamy ogromny dług wdzięczności w stosunku do pana Brunona – mówi Krystyna Ejsmont, prezeska Stowarzyszenia „Biskupia Górka”, a zarazem członkini Stowarzyszenia „Ławeczka Brunona Zwarry”. – Dzięki jego książkom wiemy, jak nasze miasto wyglądało przed wojną, jak toczyło się życie w naszej dzielnicy. Przedstawił to obrazowo zwłaszcza w pierwszym tomie Wspomnień gdańskiego bówki.
Pani Krystyna zwraca uwagę, że pisarstwo Brunona Zwarry to zdecydowanie coś więcej niż zachwyt nad historią lokalną:
– Przy każdej okazji podkreślał, że najważniejszą dla niego sprawą jest zachowanie pamięci o ludziach, którzy wbrew wszelkim przeciwnościom walczyli o polskość Gdańska. A ponieważ on sam był taką osobą, to planowany pomnik będzie upamiętnieniem nie tylko jego, lecz także społeczności polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku.
O tym, jaki kształt będzie miał pomnik, zadecydowano w konkursie, który został rozstrzygnięty pod koniec marca br. Spośród jedenastu zgłoszonych projektów wybrano propozycję Wiesława Kwaka, rzeźbiarza, malarza i rysownika z Suchej Beskidzkiej, absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Jury, obradujące pod przewodnictwem dr. hab. Macieja Aleksandrowicza, prof. ASP w Warszawie i dyrektora Centrum Rzeźby Polskiej, a składające się z przedstawicieli Stowarzyszenia „Ławeczka Brunona Zwarry”, Rady Miasta Gdańska, Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i Gdańsku, Politechniki Gdańskiej oraz Gdańskiego Zarządu Dróg i Zieleni, uznało, że wybrany do realizacji projekt cechują wysokie walory artystyczne i że zdecydowanie wyróżnia się on pod względem rzeźbiarskim.
Jak podano w uzasadnieniu, zwycięska praca odznacza się poprawnymi proporcjami zarówno detalu głowy, jak i całej postaci. Sylwetka została bardzo dobrze osadzona, z właściwym wyprofilowaniem ciężaru wynikającego z zaproponowanej – ciekawej i nonszalanckiej zarazem – pozy. W połączeniu z charakterem ubioru wyrażona została prawda o bohaterze upamiętnienia.
Zgodnie z planami pomnik zostanie wzniesiony przy ul. Biskupiej 33. W pobliżu tego miejsca, przy ul. Biskupiej 2, stała do końca II wojny światowej kamienica, w której Brunon Zwarra spędził pierwsze lata życia.
Brunon Zwarra (1919–2018) i jego dzieło
Urodzony Gdańsku, pochodził z rodziny kaszubskiej. Udzielał się w życiu społeczności polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku m.in. jako członek Klubu Sportowego „Gedania”. W sierpniu 1939 roku wyjechał do Gdyni, gdzie po zajęciu miasta przez Niemców został aresztowany. Więzień obozów w Nowym Porcie, Stutthofie i Sachsenhausen, z którego w 1942 r. został zwolniony. Po wojnie prowadził działalność rzemieślniczą. Za namową Mariana Pelczara, dyrektora Biblioteki Gdańskiej PAN, zajął się dokumentowaniem życia Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku oraz ich losów tuż po wybuchu wojny. Rozgłos przyniosły mu publikacje Gdańsk 1939 oraz Wspomnienia gdańskiego bówki. Za te drugie otrzymał w 1998 r. nagrodę Pro Libro Legendo, przyznawaną przez bibliotekarzy województwa gdańskiego książce, którą powinno się przeczytać ze względu na jej wybitne walory artystyczne i poznawcze. Decyzją prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza Muzeum Gdańska prowadzi od kilku już lat projekt reedycji dzieł Brunona Zwarry. Dotychczas ukazały się książki: W gdańskiej twierdzy (2020), Gdańsk 1939 (2021) oraz Gdańszczanie (2022), natomiast do druku są przygotowywane Wspomnienia gdańskiego bówki.
Marek Adamkowicz
Zdjęcie: Zwycięski projekt pomnika Brunona Zwarry autorstwa Wiesława KwakaFot. Dorota Kołpak/GZDiZ
