Relację związaną z wydarzeniem dotyczącym życia księcia Bogusława X Wielkiego rozpocznę od książki Czesława Kuriaty pt. Bogusław X. Poemat historyczny. Autor przedstawia w niej postać księcia jako bohatera licznych ludowych opowieści. Ongiś śpiewano o nim pieśni, jego życie otoczone było wieńcem legend i baśni, zbrojne zaś i dyplomatyczne zmagania o prawa dynastyczne do księstwa oraz walka o wolność ludu były i są zaczynem do tworzenia rycerskich poematów. Tak przedstawia księcia Wojciech Myślenicki w poemacie Czesława Kuriaty1. Idźmy dalej!
W czwartek 23 listopada br. w słupskim Ratuszu Miejskim odbyło się wydarzenie związane z życiem Bogusława X. Data jego śmierci była przyczynkiem do tego, by właśnie rok 2023 na Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie poświęcić jednemu z najwybitniejszych przedstawicieli pomorskiej dynastii książęcej – Bogusławowi X Wielkiemu. Dokładnie 500 lat temu odszedł władca wybitny, książę z rodu Gryfitów, który zasłużenie otrzymał przydomek Wielki. Bogusław X zaznaczył się wszak silnymi związkami z Polską, zarówno politycznie, jak i poprzez ożenek z córką króla polskiego Kazimierza IV Jagiellończyka, Anną Jagiellonką. Zmarł 5 października 1523 roku w Szczecinie.
Książę się żeni!
Pomysłodawcą wydarzenia w Słupsku był Zbigniew Talewski z Fundacji Naji Gochë (Słupsk/Borowy Młyn). Inicjatywę wsparło wiele podmiotów: Stowarzyszenie Dziedzictwa Pomorza im. Bogusława X, Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, Urząd Miejski w Słupsku oraz Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Dąbrowskiej w Słupsku. W ramach owej imprezy historycznej w słupskim ratuszu zaprezentowano wystawę „Książę się żeni! Ślub Bogusława X i Anny Jagiellonki”.
Dokładnie 2 lutego 1491 roku w nowym zamku w Szczecinie odbył się ślub księcia Bogusława X z rodu Gryfitów z Anną Jagiellonką, córką polskiego króla Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Austriackiej. Anna poślubiła Bogusława X, mając zaledwie 14 lat. Była drugą żoną pomorskiego księcia, a ich małżeństwo przyczyniło się do umocnienia związku Polski z Pomorzem. Jak pisze Edward Rymar w publikacji pt. Rodowód książąt pomorskich, Anna urodziła ośmioro dzieci. Była kobietą wielkiej urody i cnót. Pierwsza żona księcia, Małgorzata Brandenburska, która – z wielu powodów – nie cieszyła się jego uznaniem, zmarła bezpotomnie w roku 14892.
W roku 2021 na Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie odbyły się obchody 530. rocznicy wielkich zaślubin Bogusława X i Anny Jagiellonki. Przygotowano wówczas wystawę, która później odwiedziła Słupsk. W bieżącym roku – jak już wcześniej wspomniano – mija 500 lat od śmierci księcia. Wystawę przygotowano z ogromnym pietyzmem, wykorzystano w niej wiele cennych źródeł, m.in. dokument z roku 1491, którym urzędnicy dworscy i miasta pomorskie potwierdzają zapisy o zabezpieczeniu posagu, wiana i rocznej pensji dla Anny Jagiellonki. Ów dokument znajduje się w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Koncepcję projektową wystawy przygotowały Jolanta Rybkiewicz i Renata Zdero we współpracy merytorycznej z Barbarą Igielską i Damianem Gareckim. Teksty wystawiennicze opracowała dr Marzena Maria Głodek. Na planszy tytułowej wykorzystano autorską grafikę Bogusław i Anna Andrzeja Maciejewskiego z zasobów Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie3.
Wystawa wtajemnicza widza w okoliczności zawarcia wspaniałego dla rodu Gryfitów związku małżeńskiego, przybliża sylwetki Bogusława i Anny, relacjonuje przebieg uroczystości weselnych na nowym zamku w Szczecinie i wspomina o iście królewskim posagu Jagiellonki. Ekspozycję dopełniają materiały ikonograficzne.
Wydarzenia w słupskim ratuszu zapoczątkowało wystąpienie wiceprezydenta miasta Słupska Marka Golińskiego, następnie głos zabrał Zbigniew Talewski, który zaprezentował wizerunek Bogusława X. Zbigniew Talewski przypomniał o pomniku książęcym, który stanął przed Zamkiem Książąt Pomorskich w Słupsku w roku 2010. Była to inicjatywa Fundacji Naji Gochë. W zamyśle pomnik Bogusława X miał podkreślać słowiańską i kaszubską tożsamość Słupska. Jak pisze Edward Rymar, Bogusław X urodził się prawdopodobnie w Słupsku. Pomnik księcia został wykonany w Autorskiej Pracowni Rzeźby i Odlewni Brązu Roberta Sobocińskiego ART Product w Poznaniu. Podczas uroczystości Zbigniew Talewski przypomniał o prywatnych fundatorach owego pomnika, poinformował, że spora część środków pochodziła od zacnej rodziny Żmuda-Trzebiatowskich, która ongiś otrzymała dobra od Bogusława X.
Dobrze wyrośnięty Bogusław
Po wystąpieniu Zbigniewa Talewskiego głos zabrał Tomasz Częścik, doktorant Instytutu Historii Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku. Przedstawił on postać Bogusława X w sposób nietuzinkowy, rozpoczynając swój wywód od opisu postaci księcia, zaczerpnięty z kronik Tomasa Kantzowa, pomorskiego kronikarza urodzonego w 1505 roku. Według Kantzowa Bogusław X był „postawy nadzwyczajnej, dobrze wyrośnięty”, miał słabość do pięknych szat i koni, miał również słabość do kobiet. Był człowiekiem wielkiego ducha, choć umysł miał mniej bogaty, nie władał łaciną. Kronikarz pisze o wadach księcia, jedną z nich określa jako „gachostwo”, czyli uganianie się za kobietami, drugą – która objawiła się w podeszłym wieku – było popędliwe traktowanie doradców. Tomasz Częścik odniósł się również do owianego tajemnicą dzieciństwa Bogusława X oraz jego relacji z rodzicami, Erykiem II i Zofią. Po śmierci męża księżnej Zofii zarzucano, że otruła swego męża i trzech synów, Bogusława zaś miało ocalić to, że podaną mu przez matkę kromkę zatrutego chleba zjadł pies. Nie zawsze stosunki Bogusława X z matką były złe. Z jednej strony takie zapiski kronikarskie zaskakują, z drugiej zaś dają świadectwo woli kronikarza (dobrej lub złej), który po latach dokumentował wydarzenia.
Pielgrzymka w animacji
Podróż Bogusława X do Ziemi Świętej opisał Martin Dalmer z Kołobrzegu, książęcy notariusz, sekretarz i podskarbi. Podczas podróży prowadził on dziennik, w którym zapisywał istotne etapy tej podróży. Obszerną relację przedstawił również Tomas Kantzow.
Książę wyruszył ze Szczecina w połowie grudnia 1496 roku z całym oddziałem rycerskim na wyprawę włoską króla Maksymiliana Habsburga. Podczas podróży Bogusław X odesłał swoje wojsko na Pomorze i w Innsbrucku podjął decyzję o podróży do Ziemi Świętej4. Wyprawa obfitowała w wiele przygód. Książę wraz ze swoją świtą odwiedził m.in. Rzym, Wenecję, Florencję, Norymbergę, Rodos, Cypr i Jerozolimę. Zdarzało się, że podróżował incognito, innym razem witano go z należnymi honorami. Obdarowywał i był obdarowywany. Ta podróż, która zakończyła się w roku 1498, w istocie przyniosła wiele pozytywnych efektów dla Pomorza.
Po niezwykle interesującym wystąpieniu Tomasza Częścika zaprezentowany został film pt. Wielka podróż Bogusława X w reżyserii Kasi Zimnoch i Pawła Kleszczewskiego. Jest to pierwszy film animowany, który odnosi się do historii książąt pomorskich. Przedstawia w sposób niezwykle nowatorski wprawę pomorskiego księcia Bogusława X wraz z towarzyszami do Ziemi Świętej. Obraz pokazuje postacie historyczne: papieża Aleksandra VI Borgię, króla Maksymiliana I Habsburga, Albrechta Dürera, Mikołaja Kopernika i wiele innych.
Danuta Maria Sroka
Opis ilustracji: Spotkanie zorganizowane w słupskim Ratuszu Miejskim. Fot. Danuta Maria Sroka
