Szczegóły

Utworzono: wtorek, 03, luty 2015 10:45

"Pomerania" 2/2015

2. Od redaktora

Spòdlowô wiédza ò kaszëbiznie ma za sobą pierwszą promocję, która odbyła się w wejherowskim Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej. Prof. Jerzy Treder w swoim popularnonaukowym dziele opisał m.in. status kaszubszczyzny, historię badań nad językiem kaszubskim, słowniki, atlasy i mapy językowe. Wszystko to oczywiście po kaszubsku. W „Pomeranii” publikujemy treść laudacji, którą wygłosił podczas wspomnianej promocji w Wejherowie Stanisław Janke, omówienie Spòdlowi wiédzë... pióra prof. Marka Cybulskiego oraz wywiad z jej autorem. Mamy nadzieję, że zachęci to Państwa do sięgnięcia po tę książkę.

Koniecznie trzeba także przeczytać najnowsze dzieło prof. Józefa Borzyszkowskiego, który podjął się niełatwego zadania: napisania książki, która – jak napisał we wstępie – „ma z założenia być swoistym wademekum – przewodnikiem po historii Kaszubów w dziejach Pomorza”. O pracy Historia Kaszubów/Historiô Kaszëbów rozmawiamy w tym numerze z jej autorem. Warto zaznaczyć, że to początek całej serii publikacji, której kolejne tomy będą ukazywać m.in. historię literatury oraz rozwoju języka kaszubskiego i ruchu kaszubsko-pomorskiego.

3. Wëchwała Spòdlowi wiédzë ò kaszëbiznie. Stanisłôw Janke

Pamiãtóm jak dzys ten czas. Béł rok 1980. Jô w tim cządze ju przez rok robił w redakcji miesãcznika „Pomerania”. Dosc mało jesz jô wiedzôł ò historii i lëteraturze Kaszëbów. A tuwò prawie w ksãgarni na ùlicë Wałowi we Gduńskù, w òknicë, jô ùzdrzôł ksążkã Kaszubszczyzna Hanë Pòpòwsczi-Tabòrsczi, wëdóną przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Jô tã ksążkã przeczëtôł przez jeden dzéń, i dzysô wiém, że jô doznôł taczi iluminacji, jak Jan Karnowsczi, czedë przeczëtôł Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego Sztefana Ramùłta. „Jô mùszã wëznac, że jô béł czësto òszołomiony – pisôł Karnowsczi. – Jô doznôł jakbë nagłégò òbjawieniô. Kaszëbizna, dotëchczas tak pòniżónô, mie sã ùkôzała we fantasticznym, widzałim dzejowim widze – jakò samòdzelny słowiańsczi jãzëk, samòjistny wëkłôdnik kaszëbsczi dëszë, chtëren je òstatną négą przódë wiôldżégò i biôtkarsczégò plemieniô słowiańsczich Pòmòrzón. Jô chòdzył przez jaczis czas jak w spikù” – pòdsztrëchnął młodokaszëba.

Ze mną bëło dëcht tak samò. I hewò le terô, pò dwadzesce piãc latach, jô wzął do rãczi drëdżé wëdanié, pòprawioné i ùzupełnioné, ksążczi Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie profesora Jerzégò Trédra. Moja pierszô refleksjô pò przeczëtanim ti pùblikacji je hewò le takô: Jak to sã piãkno parłãczi z czasama Cenôwë! Przed nim badérowanim kaszëbiznë zajimelë sã Miemc Karl Gottlob von Anton, pastor Mazur-Miemc Gottlieb Lorek, szkólny i kaznodzeja Mazur-Pòlôch Krësztof Mrąga (Mrongovius) i ùczałi Rusk Pioter Prejs, chtërny ò Kaszëbach piselë w swòjich jãzëkach. Czej nastôł Florión Cenôwa i zaczął pisac pò kaszëbskù, tej Kaszëbi w kùńcu przemówilë swòjim głosã. Taczi je dzysô spiónk ksążczi Jerzégò Trédra z dokazama Floriana Cenôwë: Kaszëba piszë pò kaszëbsku ò kaszëbiznie! (...)

6. Nônowszô ksążka profesora Jerzégò Trédra. Mark Cëbùlsczi

Pòd kùńc 2014 rokù ùkôza sã w wëdôwiznie Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô ksążka Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie prof. Jerzégò Trédra. Je to drëdżi wëdôwk ksążczi z 2009 rokù, a òna sã wzãła z wëkładów i cwiczënków Profesora ze sztudérama; tim razã z dodôwkã nowëch problemów.

Ksążka sã skłôdô z 14 rozdzélów, na kùńcu je jesz spisënk ilustracji, nônowszi lëteraturë, a téż indeks, chtëren baro pòmôgô przë czëtanim.

Pierszé 4 rozdzéle pòkazëją bùtnowé sprawë dlô rozwiju kaszëbiznë: ji status (rozmajité stanowiszcza ùczałëch i dzejarzów, jeżlë jidze ò ùprocëmnienié kaszëbiznë do pòlaszëznë i ji plac westrzód jinëch słowiańsczich mòwów), grańce ti mòwë dôwni i dzysô, ji badérowanié i badérów. W pòstãpnëch rozdzélach aùtor pisze ò kaszëbsczich jãzëkòwëch pamiątkach (Krofeju, Mòstnikù, nôstarszich kaszëbsczich tekstach), gramatikach (tuwò ò Gramatyce kaszubskiej E. Brézë i J. Trédra, przë tim mùszi rzec, że do dzysô ni ma jesz gramaticzi znormalizowóny kaszëbiznë) i słowarzach (z nôlepszim gwarowim Słownikiem gwar kaszubskich na tle kultury ludowej ks. B. Sëchtë i słowarzama lëteracczi kaszëbiznë np. Słownikiem języka pomorskiego, czyli kaszubskiego S. Ramułta z 1893 r., téż w wersji znormalizowóny przez J. Trédra), atlasu ti mòwë (Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich), a téż ò kaszëbsczi frazeòlogii (Tréder to nôlepszi dzysô znajôrz ti òbrëmii naszi mòwë; na kùńcu tegò pòdrozdzélu je spisënk artiklów aùtora w ti témie).

8. Złoty wiek trwa. Z prof. Józefem Borzyszkowskim rozmawiamy o jego najnowszej książce Historiô Kaszëbów/Historia Kaszubów.

Do kogo jest adresowana Historia Kaszubów?

Może lepiej byłoby mówić o „zarysie historii Kaszubów” i od razu wspomnieć o koncepcji całej serii. Jej kolejne tomy mają prezentować zarówno dzieje, historię literatury i rozwoju kaszubskiego języka literackiego oraz ruchu kaszubsko-pomorskiego po 1945 r., jak i współczesność, w tym problematykę tożsamości Kaszubów. Koordynatorem serii i jej współautorem jako całości jest obok prof. Jerzego Tredera prof. Cezary Obracht-Prondzyński. Seria ta, a więc i Historia Kaszubów, adresowana jest do tzw. szerokiego odbiorcy, ale w pierwszym rzędzie chyba do nauczycieli języka i dziejów regionu oraz studentów.

Zgodzi się pan profesor ze stwierdzeniem, że Historia Kaszubów to pierwsza po II wojnie światowej próba syntezy dziejów naszej wspólnoty?

Można się i zgodzić z tym stwierdzeniem, i mu zaprzeczyć, albowiem w 2000 r. ukazało się zbiorowe dzieło autorów polskich i niemieckich pt. Pomorze – mała ojczyzna Kaszubów (Historia i współczesność)/Kaschubische-pommersche Heimat (Geschichte und Gegenwart), pod moją i dra Dietmara Albrechta z Ostsee-Akademie redakcją, jako wspólne wydawnictwo Ostsee-Akademie, Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego i Instytutu Kaszubskiego (Gdańsk – Lübeck 2000). Prof. Gerard Labuda w swojej recenzji nazwał je dziełem nowatorskim. Do niego też odsyłam czytelników omawianej tu Historii Kaszubów.

Czytaj więcej: "Pomerania" nr 2/2015

Szczegóły

Utworzono: piątek, 16, styczeń 2015 12:32

Zacznij nowy rok z "Pomeranią"

2. Od redaktora

Jô cë pòmnik chcôł wëstawic

I pò całim kraju szukôł,

I gdze jaczi béł le kamiéń,

Rzezbë młotã jô gò stłukôł.

Te słowa pochodzące z wiersza „Kaszëbskô”to chyba najbardziej znany cytat z poezji ks. Leona Heykego. Decyzją Rady Naczelnej Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego właśnie temu wielkiemu poecie, pisarzowi, publicyście i nauczycielowi zostaje poświęcony rok, który rozpoczynamy.

Będziemy wspólnie szukać kamienia, z którego uda się zbudować pomnik odpowiedni do dokonań Heykego. Najłatwiej można go zapewne odnaleźć w pięknych terenach gminy Szemud, w której urodził się patron roku, ale warto poszukać też w Wygodzie, Kościerzynie, Kartuzach czy Chojnicach, bo i z tymi miejscami był związany. Swoje do pomnika powinni dorzucić też Kociewiacy, bo ks. Leon Heyke wiele lat spędził w Pelplinie, a zginął zamordowany przez hitlerowców w Lesie Szpęgawskim pod Starogardem. Poza tym patron roku przemawia do nas swoimi utworami literackimi czy publicystycznymi.

3. Tory Zrzeszenia na 2015. Łukasz Grzędzicki

Nowy rok, jak zawsze, przynosi nowe zadania. Zresztą sami je przed sobą jako Zrzeszeniem Kaszubsko-Pomorskim postawiliśmy. Co prawda już na początku grudnia ustaliliśmy, przedyskutowaliśmy i formalnie przyjęliśmy plan pracy Zarządu Głównego ZKP, ale oczywiście pozostaje on otwarty na uzupełnienia, bo życie przynosi ciągle nowe wyzwania i nowe szanse. Jako grupa ludzi tworzących oparte głównie na społecznej (nieodpłatnej) pracy Zrzeszenie wpływamy na otaczającą nas rzeczywistość i staramy się urządzać ją zgodnie z celami przez nas wspólnie wyznaczanymi. Ta kooperacja wielu pasjonatów silnie do tego zmotywowanych i aktywnych dostarcza co roku urobek powiększający zasoby i potencjał ruchu kaszubsko-pomorskiego. Do zrealizowania w 2015 roku w różnych strukturach i agendach Zrzeszenia jest sporo zadań.

5. Rebeka albo rzecz o samotności muzykologa. Witosława Frankowska 

Rok 2014, obwołany Rokiem Oskara Kolberga, obfitował w wiele inicjatyw mających na celu utrwalenie postaci największego polskiego etnografa i folklorysty. W całym kraju odbywały się konferencje muzykologiczne, wystawy, koncerty, podjęto wiele działań o charakterze edukacyjnym i promocyjnym. Również i Filharmonia Kaszubska w Wejherowie postanowiła się wpisać w program ogólnopolskich obchodów poprzez podjęcie ambitnego zamiaru wystawienia pierwszej w historii opery kaszubskiej.

Tylko czy na pewno pierwszej? Może warto się zastanowić, co jest tak naprawdę elementem przesądzającym o tym, że dzieło postrzegamy jako regionalne lub nie. Warto wspomnieć, że już wcześniej podejmowano próby przeniesienia kultury regionu nadmorskiego na scenę operową – pierwszą z nich była przyjęta z ogromnym entuzjazmem „Legenda Bałtyku” (1924) Feliksa Nowowiejskiego, której kanwę stanowiła kaszubska baśń o zatopionej Winecie. W ślad za nią miała pójść opera „Kaszuby” tego samego kompozytora – niestety, nie została ona ukończona. Pozostało po niej jedynie 7 arii koncertowych, wydanych w postaci zbioru na głos sopranowy i fortepian (1934). Zarówno „Legenda Bałtyku”, jak i nieukończona opera „Kaszuby” obok tematyki nawiązują do muzyki Pomorza poprzez motywy melodyczne, taneczne, niejednokrotnie też cytaty pieśni w języku kaszubskim. Jeszcze większe nagromadzenie motywów regionalnych – wierzeń, legend, nie mówiąc już o środowisku rybaków, w którym dzieje się akcja – znajdziemy w operze „Jan z Kolna” Jana Michała Wieczorka (1973), skomponowanej do libretta Leona Roppla („Żeglarz Złocistego Słońca”). Przez wzgląd na rozbudowany aparat wykonawczy (soliści, chór, zespół taneczny, orkiestra symfoniczna) opera ta doczekała się, jak dotąd, jedynie kameralnej prezentacji w ramach „Spotkań z muzyką Kaszub” w Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie (2011). Wydaje mi się, że mimo przeważającej narracji w języku polskim nikt z obecnych podczas tego koncertu nie odniósł wrażenia uczestnictwa w dziele niekaszubskim.

9. Kaszëbsczi piesniodzeja z Cérzni. Stanisłôw Janke

Léón Heyke nôleżi do môłégò karna widzałëch kaszëbsczich pòetów pierszi pòłowë XX stalata. Ùrodzył sã 10 rujana 1885 rokù w rodzënie gbùra i szôłtësa we wsë Cérzniô, w terczasny òbéńdze gminë Wejrowò, na nordowëch Kaszëbach.

Òn chòdzył do prësczi pòwszédny szkòłë w niedaleczich Bieszkòwicach i do klasycznégò gimnazjum w Wejrowie. Dzãkã òpiece i dëtkóm wejrowsczégò dzekana ks. Walãtégò Dąbrowsczégò rodã z Gòwina, Króla Kaszëbów, jak gò zwelë, skùńcził Dëchòwné Seminarium w Pelplinie, a pòsobno doktorancczé teòlogiczné sztudia w Fribùrgù Brizgòwijsczim i we Wrocławiu. Pełnił pòsłëgã dëszpasturską jakò wikari w czile parafiach na Pòmòrzim. Òbczas I swiatowi wòjnë służił, jak wiele jinëch pòmòrsczich ksãżi tamtëch czasów, w prësczi armii; béł sanitariuszã i kapelanã w Chełmnie i Czôrnym.

Miôł lëteracką pierszëznã w 1911 rokù w pismionie „Gryf”, béł to cykel liricznëch wiérztów „Piesnie północny”. Jegò pierszi i jediny tomik wiérztów Kaszëbski Spiewe ùkôzôł sã w 1927 rokù w Chònicach. Léón Heyke je téż ùsôdcą prozatorsczich dokazów: cykelów hùmòresków „Bardzenskji wergle”, òpùblikòwónëch w 1922 rokù na starnach lëteracczégò dodôwkù „Druh” do cządnika „Pomorzanin”, jak téż zbiérkù òpòwiedniów Podania kaszubskie (1931). Jegò dwie szôłôbùłczi, binowé dokazë òpiarté na smiésznëch pòwiôstkach: „Agust Szloga” (1935) i „Katilina” (1937), wiele razy ze zwénëgą wëstôwiałë amatorsczé teatrowé karna, midzë jinszima we Kòscérznie i Wejrowie. Dôł sã téż pòznac jakò pùblicysta, ùsôdca wiele artiklów ò kaszëbsczi tematice i szkiców z ôrtu katechezë.

Czytaj więcej: Styczniowa "Pomerania"

Szczegóły

Utworzono: poniedziałek, 22, grudzień 2014 09:47

Ukazał się grudniowy numer "Pomeranii" z dodatkiem "Stegna"

2. Od redaktora

Ostatnie tygodnie obfitowały w wydarzenia ważne dla kaszubskiego teatru. W Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku Miejski Teatr Miniatura wystawił sztukę pt. „Remus”. Różne głosy na temat tego spektaklu publikujemy w tym numerze „Pomeranii”, ale chyba najważniejsze jest to, jak pisze Jaromir Szroeder, że „powieść Aleksandra Majkowskiego – która sama w sobie jest literaturą wielką i bez kompleksów – doczekała się profesjonalnej realizacji scenicznej”. Cieszy też, że „Remusa” zobaczyła m.in. duża grupa nauczycieli języka kaszubskiego. Wielu z nich w swoich szkołach przygotowuje różne przedstawienia i z pewnością warto, by podpatrywali, jak robią to zawodowcy.

3. Dramaturgia i teatr kaszubski. Osiągnięcia i wyzwania. Daniel Kalinowski

Niemal od początku istnienia tradycji tożsamości kulturowej Kaszubów szeroko rozumiany teatr pojawiał się w niej jako ważne medium przekazu treści i emocji. Najdalszych przejawów mowy kaszubskiej można szukać już w Tragedii o bogaczu i Łazarzu z 1643 r. oraz w osiemnastowiecznych przedstawieniach szkolnych wejherowskich ojców franciszkanów. Walory teatralne można także odkryć w tekstach etnograficznych Floriana Ceynowy, a i poematy humorystyczne Hieronima Derdowskiego pisane są w takim tempie i z taką ekspozycją postaci, że widać w nich myślenie teatrem. Prawdziwe jednak zajaśnienie blasku gatunkowego dramaturgii i form scenicznych teatru kaszubskiego przychodzi wraz z działalnością młodokaszubów.

W namyśle teatrologicznym czy literaturoznawczym współczesnego kaszuboznawstwa zjawisko przywołane w tytule jest słabo obecne. Pod terminem „dramaturgia kaszubska” rozumieć należy dramaturgię sformułowaną pierwotnie w języku kaszubskim. Wymieńmy najważniejszych autorów, skrótowo charakteryzując ich twórczość, by choćby wywoławczo ukazać, jak ciekawa jest to przestrzeń.

7. Parę słów o Remusie. Andrzej Busler

Gdański Teatr Miniatura 25 października br. wystawił sztukę pt. „Remus”. Do Europejskiego Centrum Solidarności, które w czasie remontu „Miniatury” pełniło funkcję teatru, przybyłem na ten premierowy spektakl z niezwykłą ciekawością. Od lat jestem bowiem miłośnikiem powieści Aleksandra Majkowskiego Żëcé i przigòdë Remùsa. Niejednokrotnie wędrowałem śladami jej głównego bohatera, owocem tych „wanóg” były artykuły, scenariusze wieczorów poetyckich, słuchowiska radiowe itp. Zaliczam się do grona remusowców, dla których ta wspaniała powieść nie jest jedynie kolejną przeczytaną książką. Remus to dla wielu z nas drogowskaz w życiu.

Dzieło Majkowskiego rzadko dotąd gościło na scenach trójmiejskich teatrów. W 1987 roku pierwszą część powieści ekranizował Krzysztof Gordon z Teatru Wybrzeże w ramach Teatru Telewizji. Tym razem adaptację kaszubskiej epopei przygotował Romuald Wicz-Pokojski, a spektakl wyreżyserował Remigiusz Bzyk – twórcy wywodzący się spoza Kaszub. Remus dla Kaszubów to często świętość. I z tą świętością przyszło się zmierzyć twórcom przedstawienia. Czy wyszli z tego zwycięsko?

Czytaj więcej: Grudniowa "Pomerania"