- Szczegóły
- Utworzono: poniedziałek, 07, listopad 2016 14:53
W majowej Pomeranii piszemy m.in. o książkach wydanych w języku kaszubskim
2. od redaktora
Sporo dobrych wiadomości dociera ostatnio do miłośników książki pomorskiej i kaszubskiej. Przede wszystkim historycznej. Dwa miesiące temu pisaliśmy o pracy Marka Smolińskiego Świętopełk Gdański, przed miesiącem zapowiadaliśmy biografię Bernarda Szczęsnego, w tym numerze Krzysztof Korda opowiada o swojej publikacji poświęconej ks. Józefowi Wryczy.
Tym, którzy żyją nie tylko historią, warto polecić poezję Bożeny Ugowskiej, która pod koniec kwietnia w Nowej Karczmie promowała swój drugi tomik wierszy Òkrëszënë żëcégò (pierwszy, wydany 20 lat temu, zatytułowała równie skromnie Zdebło na swiat cësniãté). Całkiem niedawno ukazała się Szescdzesątka Stanisława Jankego i Macieja Tamkuna, zawierająca wiersze pierwszego z nich (piszemy o niej w kwietniowej „Pomeranii”) oraz kaszubskojęzyczne książki nie tylko dla dzieci: Balbina z IVB i Miedzwiôdk Pùfôtk. Ponadto ukazały się Bajki i bajeczki. Bôjczi i bôjeczczi Alojzego Nagla, a także wiele innych publikacji, które dla mieszkańców Pomorza mogą być interesujące.
Wszystkie te książki można znaleźć w nowej księgarni, która została uroczyście otwarta 1 kwietnia w Domu Kaszubskim w Gdańsku. Anna Dunst z Wydawnictwa Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego zapewnia, że na półkach obok publikacji ZKP i Instytutu Kaszubskiego znajdą się (właściwie już są) książki wydawane m.in. przez Region, Bernardinum, Rost, Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Jagielloński, Polską Akademię Nauk, Akademię Pomorską w Słupsku, Wojewódzką i Miejską Bibliotekę Publiczną w Gdańsku czy bibliotekę w Bolszewie. To trzeba zobaczyć!
3. Weńc, pògadac i wząc knéżkã do rãczi
Z direktorką Wëdôwiznë Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô Aną Dunst gôdómë m.jin. ò nowi pòmòrsczi ksãgarni we Gduńskù i ò ksążkach dlô dzecy a ùstnëch.
W czerwińcu łońsczégò rokù jesmë piselë ò nowim graficznym òbleczënkù internetowi ksãgarnie KaszubskaKsiazka.pl. Terô jesmë sã doznelë ò pòwstanim ksążnicë w Kaszëbsczim Dodomie kòl szas. Straganiarsczi we Gduńskù. Wiele sã dzeje. To dokôz wiôldżégò zainteresowaniô czëtińców czë je czësto jinak: jidze tak lëchò, że na mòc szukôta czegòs, co kùreszce przëchłoscy lëdzy do pòmòrsczi ksążczi?
Zdrzącë òd stronë wëdôwcë, wëdóną ksążkã je mùsz przedac. Mómë starã robic to na rozmajiti ôrt. W òdniesenim do kaszëbsczich ksążków sprôwdzają sã wëdôwné stojiszcza òrganizowóné z rozmajitëch leżnosców. Wôżnym krokã dlô naji wëdôwiznë bëło òtemkniãcé w 2012 rokù internetowi ksążnicë – w maju miną 4 lata òd zrealizowaniô pierszégò zamówieniô. Czas pòkôzôł, że bëła to dobrô decyzjô. 230 tësący òdwiedzającëch, pôrã tësący zamówieniów swiôdczi ò tim, że ten ôrt kùpiwaniô je pasowny – òsoblëwie dlô lëdzy z bùtna Kaszub, co chcą miec kòntakt z kaszëbsczim jãzëkã i nają kùlturą.
4. Księgarnia na Straganiarskiej
W ostatnich latach w izbach Domu Kaszubskiego zrodziło się bardzo dużo ciekawych pomysłów. Ich część dotyczyła działalności wydawniczej, czego efektem jest znaczący wzrost liczby nowych publikacji firmowanych przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie oraz Fundację Wydawnictwo Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. W 2015 roku wydaliśmy aż 18 nowych książek, do których można dodać 7 tytułów, które doczekały się kolejnej edycji lub dodruku. To znaczący wzrost, zważywszy, że jeszcze 5 lat temu Zrzeszenie wydawało 2–3 pozycje rocznie. Na ten rozwój działalności wydawniczej złożyło się kilka czynników: coraz skuteczniejsze pozyskiwanie dotacji przez pracowników ZKP, polepszenie współpracy z nauczycielami języka kaszubskiego oraz szkołami uczącymi jedynego języka regionalnego w Polsce, podniesienie jakości produktów ukazujących się pod naszą marką, nawiązanie kontaktów z nowymi instytucjami i osobami działającymi na szeroko pojmowanym rynku wydawniczym. Ostatnie lata to był również czas wnikliwej obserwacji rynku oraz podpatrywania najlepszych.
Równolegle do wydawania nowych książek staraliśmy się rozwijać sprzedaż i dystrybucję naszych publikacji. W 2014 roku uruchomiona została księgarnia internetowa www.kaszubskaksiazka.pl. Zależy nam na tym, aby była ona postrzegana „jako najlepsza, innowacyjna księgarnia na kaszubskim rynku wydawniczym” i „aby oferta książek oraz informacja o nich była jak najszersza i ciągle rozbudowywana”. Aby to osiągnąć, nawiązaliśmy współpracę z wieloma podmiotami z rynku wydawniczego i dzisiaj ofertę księgarni internetowej tworzy ponad 450 różnych pozycji.
Czytaj więcej: W majowej Pomeranii piszemy m.in. o książkach wydanych w języku kaszubskim
- Szczegóły
- Utworzono: poniedziałek, 04, kwiecień 2016 14:47
Stanisław Janke bohaterem kwietniowej Pomeranii
2. Od redaktora
Wejle to je ale na swiece Stach pisze wiérztë
Starëszk gbùr zawòłóny bë sã zadzëwòwôł
Òn nie brëkùje zemie ani zôrna ani miesąca
Na nowiu a mù rosce pòézjô (…)
To fragment utworu Stach pisze wiérztë autorstwa Stanisława Jankego, który w marcu uroczyście obchodził 60. urodziny. Była konferencja naukowa, kwiaty, podziękowania, nagrody. Nie zabrakło ani przedstawicieli jego rodzinnego Lipusza, ani obecnego miejsca zamieszkania, czyli Wejherowa. Przyjechało też wielu przyjaciół, krewnych, miłośników twórczości. Solenizant w doskonałej formie tryskał humorem, opowiadał żarty, wspominał…
Cieszę się, że wraz z Bogumiłą Cirocką mogliśmy być na tych niezwykłych urodzinach, tym bardziej, że przecież Stanisław Janke właśnie w naszym miesięczniku zadebiutował jako poeta w 1977 r., etatowo pracował w nim prawie ćwierćwiecze, a jako współpracownik, a ostatnio też członek Kolegium Redakcyjnego, jest z nami do dziś. Czujemy się dumni z tego powodu, bo chodzi przecież o jednego z najlepszych współczesnych nam twórców kaszubskich. Jego znakomita powieść Łiskawica, wiersze dla dzieci i dla dorosłych (w tym moje ulubione zebrane w tomiku Pò mie swiata nie mdze), tłumaczenie na język kaszubski Mickiewiczowskiego Pana Tadeùsza i wiele innych dzieł stawiają go w pierwszym szeregu naszych literatów i osób zasłużonych dla kaszubszczyzny.
„Bóg zapłac za wszëtkò, wasto Stachù!”
3. Wiérztë. Stanisłôw Janka
4. Chcã gadac prosto jak czijã w płot. Stanisłôw Janka
Nen titel gôdô frazeòlgòwò, jak pòwiôdają Pòlôsze, że bãdã pisac prosto z mòstu. Tak jakòs bëło, że jô w 1977 miôł swòjã lëteracką pierszëznã, ale ùsôdzac pò kaszëbskù jô zaczął w 1976, to je sztërdzescë lat temù. Przez nen całi czas, do dzys, a jesz w tim przez 25 lat gazétnikòwi robòtë w „Pòmeranie”, ùzebrało mie sã dosc tëlé przemëszleniów w sprawach kaszëbsczi deji i lëteraturë.
Mògã so wdarzëc, jakbë to bëło terô, infòrmacjô w „Pòmeranii” (4/1977) z rozsądzeniô pierszégò kònkùrsu na lëteracczé dokazë pisóné pò kaszëbskù. Tamò pisało, że razã z Jaromirą Labùddą, córką pisarza Aleksandra Labùdë, jô dostôł ekstra nôdgrodã, westrzódka wëprzédnionëch, chtërny nie przekroczëlë 21. rokù żëcô. Jô to dostôł za krótëchné pòwiôstczi, chtërne nigdë nie òstałë òpùblikòwóné, a pierszëznã to jô miôł przez wëdrëkòwanié w „Pòmeranii” (6/1977) sétmë mòjich wiérztów. Wrãczenié nôdgrodów i wëprzédnieniów tegò kònkùrsu òdbëło sã òbczas kòleżeńsczégò zetkaniô nôleżników klubù sztudérów Pòmòraniô (z leżnoscë 25 lat jistnieniô). To bëło dlô mie wiôldżé przeżëcé, czej jô òd kaszëbsczégò pòétë Méstra Jana Trepczika dostôł bògato grawerowóny mòsãżny swiécznik. Do dzysô òn wisy ù nas doma w paradnicë. Ale tej nôwôżniészé bëło to, że Méster Jan skłôdôł mie pòwinszowania i żëczbë pò kaszëbskù swòjim piãknym baritonã. Jô słëchôł tegò jak zaczarzony. To bëła kaszëbizna, jaczi jô nigdë ni miôł czëté. To tej jô pòczuł ji òsoblëwą, apartną szmakã.
- Szczegóły
- Utworzono: środa, 05, październik 2016 09:50
W "Pomeranii" o Świętopełku
2. Od redaktora
W tym roku mija 750 lat od śmierci Świętopełka II Wielkiego. Jak napisał patron 2016 r. prof. Gerard Labuda w I tomie Historii Kaszubów w dziejach Pomorza, pod jego rządami „księstwo gdańskie osiągnęło szczyt swego rozwoju terytorialnego i ustrojowego zarówno w stosunkach wewnętrznych, jak zewnętrznych”.
W Gdańsku stoją pomniki księcia Świętopełka, w wielu miejscowościach na Pomorzu jego imię noszą m.in. ulice. Niestety nie wszyscy mieszkańcy naszego regionu wiedzą, kim był ów książę, jakie są jego dokonania i co zawdzięcza mu Pomorze. Dlatego gdański oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego zamierza w roku okrągłej rocznicy śmierci tego władcy zorganizować kilka wydarzeń upamiętniających jego czyny. O ich przebiegu będziemy informować w „Pomeranii”, a zapowiedzi znajdą się na stronie kaszubi.pl.
Chcąc się włączyć w te działania, proponujemy naszym Czytelnikom kilka tekstów poświęconych Świętopełkowi i jego czasom. Polecamy też zamieszczoną w naszym literackim dodatku „Stegna” sztukę teatralną Kasa Swiãtopôłka napisaną przez współzałożyciela Zrzeszenia Kaszubskiego Karola Kreffta.
A jeśli ktoś nie chce patrzeć w przeszłość, to niech wspólnie z Piotrem Lessnauem i prof. Cezarym Obracht-Prondzyńskim zastanowi się nad tym, co za 20 lub 30 lat będzie oznaczało zdanie: „Jô jem Kaszëba”. Zapraszamy do lektury i do dyskusji.
3. Świętopełk Sobiesławowic. Tomasz Szymański
Swoistego uroku badaniom dziejów średniowiecza dodają skąpe i często zafałszowane materiały źródłowe. Historycy interpretują te przekazy w różnoraki sposób, wskutek czego pojawiają się nowe hipotezy, ale wiele wydarzeń okrywa mrok tajemnicy, i najpewniej tak pozostanie. Życiorys księcia gdańskiego Świętopełka II również jest pełen zagadek, począwszy od daty jego urodzin.
Przypuszczalnie był najstarszym dzieckiem Mściwoja I i przyszedł na świat pomiędzy rokiem 1190 a 1195. Niepewne jest także pochodzenie matki księcia, Zwinisławy. Historycy próbowali ustalić związki żony Mściwoja z różnymi książęcymi i możnowładczymi rodami piastowskimi, ruskimi, pomorskimi oraz śląskimi, ale wciąż są to jedynie hipotezy. Jeszcze większe emocje towarzyszą badaniom nad pochodzeniem rodu ojca księcia Świętopełka II. Dyskusje budzi już historyczność Sobiesława, pierwszego odnotowanego przedstawiciela pomorskiej dynastii. Przekaz cystersów oliwskich wydaje się jednak na tyle pewny, że można jej nadać miano Sobiesławiców. Rozważania o Sobiesławie są jednak tylko częścią szerszej dysputy o pochodzeniu rodu księcia Świętopełka II. Wśród badaczy zajmujących się wspomnianą problematyką dominują dwie główne koncepcje, wywodzące Sobiesławiców z polskiej rodziny możnowładczej lub z rodzimych, pomorskich dynastów. Dyskusja jest wciąż żywa i nie ma tutaj potrzeby szerzej jej opisywać, warto jednak zwrócić uwagę na kilka wątków. Na przykład zwolennicy poglądu o pochodzeniu Sobiesława z rodu polskich namiestników osadzonych w Gdańsku przez Bolesława Krzywoustego powołują się na źródła krzyżackie. Szczególne znaczenie przypisuje się zapiskowi tzw. Translacji św. Barbary, przekazującemu, że Świętopełk II urodził się z prostych wojów pochodzących z ziemi sieradzkiej. Dalej idąc, powiązano tę wzmiankę z możnowładczym rodem Lisów, mających włości m.in. w okolicach Sieradza i Łęczycy, wśród których pojawiały się imiona Mściwoj, Warcisław i Świętopełk. Zważyć należy jednak, że „Translacja” powstała prawdopodobnie dopiero w drugiej połowie XIV wieku i to wśród Krzyżaków, zapewne cały czas mających we „wdzięcznej” pamięci swojego zaciekłego wroga. Wspomniany przekaz, zawierający różne błędy, okazuje się sprzeczny sam w sobie, Lisowie bowiem, co jest poświadczone, na pewno nie byli zwykłym rycerstwem. Zwodnicze wydaje się również podążanie tropem imion. Imię Świętopełkpowstało z połączenia starosłowiańskich słów święty oraz pułk i oznaczało potężne wojsko. Szczególne jego znaczenie sprawiło, że było rozpowszechnione wśród książęcych rodów w całej słowiańszczyźnie. Przy dalszym rozpatrywaniu wspomnianego wątku nasuwa się myśl, że imiona Sobiesławiców mogły być swoistym manifestem politycznym panów Gdańska dążących do suwerenności. Książę pomorski Świętopełk, być może ich krewny, wszak walczył z najazdem Krzywoustego. Mściwoja wybrano, aby pomścił Pomorzan, a Warcisław (pomorska wersja Wrocisława) miał przywrócić chwałę Pomorza. Kończąc ten wątek, można jeszcze zauważyć, że imię Sobiesław pojawiło się wśród książąt z rodu Przemyślidów dokładnie w przypuszczalnym okresie życia pierwszego poświadczonego przedstawiciela pomorskiej dynastii. Bolesław Krzywousty był wspólnym wrogiem Czechów i Pomorzan, więc niewykluczone są jakieś kontakty i wspólne knowania.
8. Książę Pomorza nie tylko w toponimach. Jerzy Nacel
XIII-wieczny książę kaszubsko-gdański patronuje wielu ulicom, placom i parkom w Polsce, zwłaszcza na naszym Pomorzu. Można przypuszczać, że decydenci nadający tym miejscom imię Świętopełka, nie zawsze wyjaśniali, którego władcę mają na myśli, choć zapewne chodziło im o słynnego Świętopełka II Wielkiego, księcia Pomorza Gdańskiego, którego Aleksander Majkowski w swojej Historii Kaszubów z 1938 roku nazywa trzecim.
Swiãtopôłk II Wiôldżi, Świętopełk, Wszetopełk, Świętopałk, Świętopełek – to dawne imię słowiańskie, obecnie rzadko nadawane, oznacza święty (tj. silny, mocny) pułk (dawne polskie pełk/połk, co dało dzisiejszy pułk). Imię Świętopełk nosili władcy Rusi Kijowskiej, Czech i Moraw, a synem Mieszka I i Ody był Świętopełk Mieszkowic.
- Szczegóły
- Utworzono: środa, 05, październik 2016 10:36
70. urodziny prof. J. Borzyszkowskiego
2. Od redaktora
„Myślę, że mogę stwierdzić, iż Kaszuby to dla Jubilata początek i koniec, sens i istota życia, cel i uzasadnienie aktywności. To także radości i smutki. Zabrać Profesorowi Kaszuby, to wyrwać mu największą cząstkę duszy. Ale i odwrotnie – trudno sobie Kaszuby wyobrazić bez Profesora Borzyszkowskiego” – tak we wstępie do Przyjacielskiego sztambucha Józefa Borzyszkowskiego napisał o swoim mistrzu prof. Cezary Obracht-Prondzyński.
W tym zdaniu można zamienić słowo „Kaszuby” na „Pomorze”, bo cały nasz region byłby bez tego znakomitego historyka, działacza społecznego, pedagoga etc. wiele uboższy. 70. urodziny Pana Profesora to okazja do podziękowań za wszystkie jego dokonania. Zachęcamy Czytelników do lektury wywiadu z Jubilatem, który publikujemy w tym numerze naszego miesięcznika.
Dodajmy, że dla J. Borzyszkowskiego to rok podwójnie rocznicowy, bo upływa 20 lat od powołania Instytutu Kaszubskiego, którego był wieloletnim prezesem i jest „znakiem rozpoznawczym”.
W lutowej „Pomeranii” przyglądamy się też baczniej niż zwykle Kociewiu, bo podsumowujemy ważny dla tego regionu rok kongresowy. W oficjalny jego program wpisano aż dwadzieścia dwa wydarzenia o różnorodnym charakterze. Poza tym zorganizowano wiele imprez towarzyszących. W uchwale podsumowującej ów rok znalazł się m.in. zapis o konieczności podjęcia „działań mających na celu ochronę i promocję mowy kociewskiej”. Postulat ten realizuje Zyta Wejer, znana naszym Czytelnikom jako Rózalija. Dlaczego zdecydowała się pisać gawędy? Gdzie nauczyła się gwary? O tym opowiada specjalnie dla Państwa. Zachęcam do lektury.
3. Mam silną rodzinę, piękne drzewa, a nawet stolemowe kamienie…
Z profesorem Józefem Borzyszkowskim – wybitnym badaczem, Kaszubą, obywatelem Pomorza – rozmawiamy w Jego 70. urodziny.
Wszelkiego rodzaju rocznice, także urodziny, zwyczajowo sprzyjają bilansowaniu dokonań. Widzimy pana profesora w wielu zawodowych/życiowych rolach – naukowca, pedagoga, ale też działacza społecznego, także polityka. Które z nich to efekt pasji, obowiązku, ambicji, życiowej pragmatyki – w której roli odnajduje się pan najlepiej?
„Wszystko się liczy…” – także rocznice, dni urodzin itp. wydarzenia. Przyjmuję je, nie tylko pogrzeby bliskich, świadom, że „Lata nasze przemijają jak trawa…” Niekiedy tylko coś po nich (po latach i po nas) pozostaje – w pamięci najbliższych, w krajobrazie oraz zbiorach rodziny i przyjaciół lub np. w bibliotekach. Ale i tu zachodzą zmiany – np. w pracy bibliotekarzy i postępowaniu adresatów trudu ich i autorów zgromadzonych w bibliotekach książek.
Z przywołanych przez pana ról bez wątpienia najważniejsza – obok pominiętych: męża, ojca i dziadka – jest ta zawodowa, szkólnégò, badacza, po trochu też dokumentalisty, człowieka nauki. Od początku towarzyszy jej praca społeczna, niewolna od polityki, ułatwiająca badanie, zrozumienie źródeł historycznych, wyjaśnienie przeszłości. Bez wątpienia to po części efekt warunków życia, ale głównie własnej aktywności, osobistych wyborów.
7. Trwają przygotowania do realizacji projektu MKiDN!
Trwają przygotowania do realizacji głównego celu zadania, czyli produkcji filmu prezentującego kaszubski obrzęd ludowy, jakim jest tradycyjne kaszubskie wesele. Zadanie realizowane jest ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura ludowa i tradycyjna”.
Tak jak informowaliśmy w maju zadanie zakłada stworzenie scenariusza wesela oraz nagranie filmowe inscenizacji obrzędu, organizację warsztatów (dla zespołów folklorystycznych, teatralnych) przygotowujących do inscenizacji wesela, wprowadzające w zasady obrzędu oraz praktyczną naukę śpiewu i tańca wykonywanego podczas obrzędu wesela na Kaszubach.
Redakcja "Pomeranii" wybrała się do Luzina, żeby przyjęć się próbom do powstającego filmu "Wesele na Kaszubach".
8. „Miedzwiôdk Pùfôtk” ju w ksãgarniach!
Na wëdôwnym rënkù pòjawiła sã kaszëbskô wersjô Miedzwiôdka Pùfôtka, bò tak prawie brzëmi miono misza ò baro môłim rozëmkù w najim jãzëkù.
Znóny w całim swiece roman zatitlowóny Winnie-the-Pooh, jaczi napisôł pò anielskù A.A. Milne, przełożëła na kaszëbsczi Bòżena Ùgòwskô. Ta kaszëbskô pòétka za tłómaczënk ksążczi wzãła sã ju w 90. latach (wspiérôł jã Tomôsz Wicherkiewicz), ale dopiérze terô ùdało sã ùdostac licencjã òd miéwcë aùtorsczich prawów na wëdanié Pùfôtka pò kaszëbskù. Dłudżé lata nie bëło to mòżlëwé z pòzdrzatkù na przejimniãcé tëch prôw przez Walt Disney Company i stolemné dëtczi, jaczé mùsz bëło zapłacëc za licencjã. W 2014 r. Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié, wëdôwca tłómaczeniô, zôs spróbòwało jã ùdostac – tim razã ju òd erbów britijsczégò pisarza. Próbë te skùńczëłë sã dobëcym.
Czytaj więcej: "Pomerania" na urodziny prof. Borzyszkowskiego
