Szczegóły

Utworzono: środa, 05, październik 2016 09:50

W "Pomeranii" o Świętopełku

2. Od redaktora

W tym roku mija 750 lat od śmierci Świętopełka II Wielkiego. Jak napisał patron 2016 r. prof. Gerard Labuda w I tomie Historii Kaszubów w dziejach Pomorza, pod jego rządami „księstwo gdańskie osiągnęło szczyt swego rozwoju terytorialnego i ustrojowego zarówno w stosunkach wewnętrznych, jak zewnętrznych”.

W Gdańsku stoją pomniki księcia Świętopełka, w wielu miejscowościach na Pomorzu jego imię noszą m.in. ulice. Niestety nie wszyscy mieszkańcy naszego regionu wiedzą, kim był ów książę, jakie są jego dokonania i co zawdzięcza mu Pomorze. Dlatego gdański oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego zamierza w roku okrągłej rocznicy śmierci tego władcy zorganizować kilka wydarzeń upamiętniających jego czyny. O ich przebiegu będziemy informować w „Pomeranii”, a zapowiedzi znajdą się na stronie kaszubi.pl.

Chcąc się włączyć w te działania, proponujemy naszym Czytelnikom kilka tekstów poświęconych Świętopełkowi i jego czasom. Polecamy też zamieszczoną w naszym literackim dodatku „Stegna” sztukę teatralną Kasa Swiãtopôłka napisaną przez współzałożyciela Zrzeszenia Kaszubskiego Karola Kreffta.

A jeśli ktoś nie chce patrzeć w przeszłość, to niech wspólnie z Piotrem Lessnauem i prof. Cezarym Obracht-Prondzyńskim zastanowi się nad tym, co za 20 lub 30 lat będzie oznaczało zdanie: „Jô jem Kaszëba”. Zapraszamy do lektury i do dyskusji.

3. Świętopełk Sobiesławowic. Tomasz Szymański

Swoistego uroku badaniom dziejów średniowiecza dodają skąpe i często zafałszowane materiały źródłowe. Historycy interpretują te przekazy w różnoraki sposób, wskutek czego pojawiają się nowe hipotezy, ale wiele wydarzeń okrywa mrok tajemnicy, i najpewniej tak pozostanie. Życiorys księcia gdańskiego Świętopełka II również jest pełen zagadek, począwszy od daty jego urodzin.

Przypuszczalnie był najstarszym dzieckiem Mściwoja I i przyszedł na świat pomiędzy rokiem 1190 a 1195. Niepewne jest także pochodzenie matki księcia, Zwinisławy. Historycy próbowali ustalić związki żony Mściwoja z różnymi książęcymi i możnowładczymi rodami piastowskimi, ruskimi, pomorskimi oraz śląskimi, ale wciąż są to jedynie hipotezy. Jeszcze większe emocje towarzyszą badaniom nad pochodzeniem rodu ojca księcia Świętopełka II. Dyskusje budzi już historyczność Sobiesława, pierwszego odnotowanego przedstawiciela pomorskiej dynastii. Przekaz cystersów oliwskich wydaje się jednak na tyle pewny, że można jej nadać miano Sobiesławiców. Rozważania o Sobiesławie są jednak tylko częścią szerszej dysputy o pochodzeniu rodu księcia Świętopełka II. Wśród badaczy zajmujących się wspomnianą problematyką dominują dwie główne koncepcje, wywodzące Sobiesławiców z polskiej rodziny możnowładczej lub z rodzimych, pomorskich dynastów. Dyskusja jest wciąż żywa i nie ma tutaj potrzeby szerzej jej opisywać, warto jednak zwrócić uwagę na kilka wątków. Na przykład zwolennicy poglądu o pochodzeniu Sobiesława z rodu polskich namiestników osadzonych w Gdańsku przez Bolesława Krzywoustego powołują się na źródła krzyżackie. Szczególne znaczenie przypisuje się zapiskowi tzw. Translacji św. Barbary, przekazującemu, że Świętopełk II urodził się z prostych wojów pochodzących z ziemi sieradzkiej. Dalej idąc, powiązano tę wzmiankę z możnowładczym rodem Lisów, mających włości m.in. w okolicach Sieradza i Łęczycy, wśród których pojawiały się imiona Mściwoj, Warcisław i Świętopełk. Zważyć należy jednak, że „Translacja” powstała prawdopodobnie dopiero w drugiej połowie XIV wieku i to wśród Krzyżaków, zapewne cały czas mających we „wdzięcznej” pamięci swojego zaciekłego wroga. Wspomniany przekaz, zawierający różne błędy, okazuje się sprzeczny sam w sobie, Lisowie bowiem, co jest poświadczone, na pewno nie byli zwykłym rycerstwem. Zwodnicze wydaje się również podążanie tropem imion. Imię Świętopełkpowstało z połączenia starosłowiańskich słów święty oraz pułk i oznaczało potężne wojsko. Szczególne jego znaczenie sprawiło, że było rozpowszechnione wśród książęcych rodów w całej słowiańszczyźnie. Przy dalszym rozpatrywaniu wspomnianego wątku nasuwa się myśl, że imiona Sobiesławiców mogły być swoistym manifestem politycznym panów Gdańska dążących do suwerenności. Książę pomorski Świętopełk, być może ich krewny, wszak walczył z najazdem Krzywoustego. Mściwoja wybrano, aby pomścił Pomorzan, a Warcisław (pomorska wersja Wrocisława) miał przywrócić chwałę Pomorza. Kończąc ten wątek, można jeszcze zauważyć, że imię Sobiesław pojawiło się wśród książąt z rodu Przemyślidów dokładnie w przypuszczalnym okresie życia pierwszego poświadczonego przedstawiciela pomorskiej dynastii. Bolesław Krzywousty był wspólnym wrogiem Czechów i Pomorzan, więc niewykluczone są jakieś kontakty i wspólne knowania.

8. Książę Pomorza nie tylko w toponimach. Jerzy Nacel

XIII-wieczny książę kaszubsko-gdański patronuje wielu ulicom, placom i parkom w Polsce, zwłaszcza na naszym Pomorzu. Można przypuszczać, że decydenci nadający tym miejscom imię Świętopełka, nie zawsze wyjaśniali, którego władcę mają na myśli, choć zapewne chodziło im o słynnego Świętopełka II Wielkiego, księcia Pomorza Gdańskiego, którego Aleksander Majkowski w swojej Historii Kaszubów z 1938 roku nazywa trzecim.

Swiãtopôłk II Wiôldżi, Świętopełk, Wszetopełk, Świętopałk, Świętopełek – to dawne imię słowiańskie, obecnie rzadko nadawane, oznacza święty (tj. silny, mocny) pułk (dawne polskie pełk/połk, co dało dzisiejszy pułk). Imię Świętopełk nosili władcy Rusi Kijowskiej, Czech i Moraw, a synem Mieszka I i Ody był Świętopełk Mieszkowic.

Czytaj więcej: Pomerania o Świętopełku

Szczegóły

Utworzono: środa, 05, październik 2016 10:36

70. urodziny prof. J. Borzyszkowskiego

2. Od redaktora

„Myślę, że mogę stwierdzić, iż Kaszuby to dla Jubilata początek i koniec, sens i istota życia, cel i uzasadnienie aktywności. To także radości i smutki. Zabrać Profesorowi Kaszuby, to wyrwać mu największą cząstkę duszy. Ale i odwrotnie – trudno sobie Kaszuby wyobrazić bez Profesora Borzyszkowskiego” – tak we wstępie do Przyjacielskiego sztambucha Józefa Borzyszkowskiego napisał o swoim mistrzu prof. Cezary Obracht-Prondzyński.

W tym zdaniu można zamienić słowo „Kaszuby” na „Pomorze”, bo cały nasz region byłby bez tego znakomitego historyka, działacza społecznego, pedagoga etc. wiele uboższy. 70. urodziny Pana Profesora to okazja do podziękowań za wszystkie jego dokonania. Zachęcamy Czytelników do lektury wywiadu z Jubilatem, który publikujemy w tym numerze naszego miesięcznika.

Dodajmy, że dla J. Borzyszkowskiego to rok podwójnie rocznicowy, bo upływa 20 lat od powołania Instytutu Kaszubskiego, którego był wieloletnim prezesem i jest „znakiem rozpoznawczym”.

W lutowej „Pomeranii” przyglądamy się też baczniej niż zwykle Kociewiu, bo podsumowujemy ważny dla tego regionu rok kongresowy. W oficjalny jego program wpisano aż dwadzieścia dwa wydarzenia o różnorodnym charakterze. Poza tym zorganizowano wiele imprez towarzyszących. W uchwale podsumowującej ów rok znalazł się m.in. zapis o konieczności podjęcia „działań mających na celu ochronę i promocję mowy kociewskiej”. Postulat ten realizuje Zyta Wejer, znana naszym Czytelnikom jako Rózalija. Dlaczego zdecydowała się pisać gawędy? Gdzie nauczyła się gwary? O tym opowiada specjalnie dla Państwa. Zachęcam do lektury.

3. Mam silną rodzinę, piękne drzewa, a nawet stolemowe kamienie…

Z profesorem Józefem Borzyszkowskim – wybitnym badaczem, Kaszubą, obywatelem Pomorza – rozmawiamy w Jego 70. urodziny.

Wszelkiego rodzaju rocznice, także urodziny, zwyczajowo sprzyjają bilansowaniu dokonań. Widzimy pana profesora w wielu zawodowych/życiowych rolach – naukowca, pedagoga, ale też działacza społecznego, także polityka. Które z nich to efekt pasji, obowiązku, ambicji, życiowej pragmatyki – w której roli odnajduje się pan najlepiej?

„Wszystko się liczy…” – także rocznice, dni urodzin itp. wydarzenia. Przyjmuję je, nie tylko pogrzeby bliskich, świadom, że „Lata nasze przemijają jak trawa…” Niekiedy tylko coś po nich (po latach i po nas) pozostaje – w pamięci najbliższych, w krajobrazie oraz zbiorach rodziny i przyjaciół lub np. w bibliotekach. Ale i tu zachodzą zmiany – np. w pracy bibliotekarzy i postępowaniu adresatów trudu ich i autorów zgromadzonych w bibliotekach książek.

Z przywołanych przez pana ról bez wątpienia najważniejsza – obok pominiętych: męża, ojca i dziadka – jest ta zawodowa, szkólnégò, badacza, po trochu też dokumentalisty, człowieka nauki. Od początku towarzyszy jej praca społeczna, niewolna od polityki, ułatwiająca badanie, zrozumienie źródeł historycznych, wyjaśnienie przeszłości. Bez wątpienia to po części efekt warunków życia, ale głównie własnej aktywności, osobistych wyborów.

7. Trwają przygotowania do realizacji projektu MKiDN!

Na wëdôwnym rënkù pòjawiła sã kaszëbskô wersjô Miedzwiôdka Pùfôtka, bò tak prawie brzëmi miono misza ò baro môłim rozëmkù w najim jãzëkù.

Znóny w całim swiece roman zatitlowóny Winnie-the-Pooh, jaczi napisôł pò anielskù A.A. Milne, przełożëła na kaszëbsczi Bòżena Ùgòwskô. Ta kaszëbskô pòétka za tłómaczënk ksążczi wzãła sã ju w 90. latach (wspiérôł jã Tomôsz Wicherkiewicz), ale dopiérze terô ùdało sã ùdostac licencjã òd miéwcë aùtorsczich prawów na wëdanié Pùfôtka pò kaszëbskù. Dłudżé lata nie bëło to mòżlëwé z pòzdrzatkù na przejimniãcé tëch prôw przez Walt Disney Company i stolemné dëtczi, jaczé mùsz bëło zapłacëc za licencjã. W 2014 r. Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié, wëdôwca tłómaczeniô, zôs spróbòwało jã ùdostac – tim razã ju òd erbów britijsczégò pisarza. Próbë te skùńczëłë sã dobëcym.

Czytaj więcej: "Pomerania" na urodziny prof. Borzyszkowskiego

Szczegóły

Utworzono: poniedziałek, 18, styczeń 2016 13:09

Ukazał się styczniowy numer "Pomeranii"

Województwo pomorskie – 18. rok razem
 

2. Od redaktora

W tym roku województwo pomorskie zaczyna swój osiemnasty rok. Wchodzi więc w pełnoletność. Z tej okazji warto sobie przypomnieć, co zyskaliśmy na reformie samorządowej, dzięki której od kilkunastu lat większość naszych Czytelników mieszka, pracuje i działa w Pomorskiem.

Członkowie Zrzeszenia zgłaszali postulat zjednoczenia Kaszubów w jednym województwie od samego początku istnienia tej organizacji. Jak przypomina w swoim artykule obecny prezes Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Łukasz Grzędzicki, już na I Zjeździe Zrzeszenia (wtedy jeszcze Kaszubskiego) w 1956 r. został przyjęty wniosek w tej sprawie. To marzenie ziściło się dopiero dzięki reformie z 1998 r., która weszła w życie 1 stycznia 1999 r.

Dzisiaj należałoby się zastanowić, czy dobrze wykorzystaliśmy te lata. Pytamy o to w tym numerze „Pomeranii” m.in. starostów powiatów: chojnickiego i bytowskiego, które przed wspomnianymi zmianami znajdowały się, odpowiednio, w województwie bydgoskim i słupskim.

Zapraszamy do lektury i życzymy zarówno naszemu województwu, jak i wszystkim Czytelnikom wszëtczégò bëlnégò w roku 2016, który Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie ogłosiło rokiem prof. Gerarda Labudy. Szczególne życzenia kierujemy pod adresem nowych laureatów Medalu Stolema: Aleksandry Kucharskiej-Szefler i Jaromira Szroedera oraz wybranych w grudniu siedmiu Skier Ormuzdowych, których dokonania – w ogromnym skrócie – przybliżamy w tej „Pomeranii”.

3. Stolemë

Nôleżnicë Klubù Sztudérów Pomorania przëznelë Medale Stolema za 2015 rok Aleksandrze Kùcharsczi-Szefler i Jaromirowi Szroedrowi. Ùroczësté jich wrãczenié òdbëło sã 4 stëcznika 2016 r. w Stôrogardowim Rôtëszu we Gduńskù.

4. Pełnoletnie województwo. Piotr Lessnau

Obecny podział administracyjny kraju właśnie wchodzi w dorosłość. Osiemnaście lat temu na mapie Polski zagościły nowe województwa i – po dwudziestoczteroletniej przerwie – wróciły powiaty.

Reforma administracyjna sporo zmieniła na mapie Polski, a zmianom towarzyszyło dużo emocji – związanych m.in. z silnym poczuciem więzi z danym regionem i niechęcią do wiązania się z innym. Co ważne, w 1999 r. po raz pierwszy w historii cały obszar Kaszub znalazł się w jednym województwie – pomorskim. W granicach nowego organizmu znalazły się m.in. gminy nowo utworzonego powiatu chojnickiego, dotychczas związane administracyjnie z Bydgoszczą, a także niemal wszystkie gminy z dawnego województwa słupskiego – z wyjątkiem ziemi sławieńskiej. Komu to małżeństwo wyszło na dobre i jak obecność w granicach województwa pomorskiego zmieniła południowe i zachodnie Kaszuby – opowiedzą sami samorządowcy.

6. „Nie” dla środkowopomorskiego. Łukasz Grzędzicki

Starostowie pomorskich powiatów 10 grudnia 2015 r. opowiedzieli się przeciw inicjatywie utworzenia województwa koszalińskiego/środkowopomorskiego [ich stanowisko publikujemy na stronie 8]. Wcześniej podobne zdanie wyraziło kilkanaście pomorskich gmin. Pomysł ewentualnej zmiany granic województw na Pomorzu wywołał w różnych miejscach dyskusje. Dominuje w nich niedowierzanie w realizację tak absurdalnego projektu i jednak wiara w zdrowy rozsądek.

W tym roku minie 18 lat od powołania samorządów regionalnych w Polsce. Ich liczba oraz granice były przed laty tematem bardzo licznych i gruntownych analiz, badań, a także negocjacji, debat oraz czasami ostrych sporów i konfliktów. Przy 18. urodzinach można przypomnieć, że samorządowe województwo pomorskie dla środowiska kaszubsko-pomorskiego było dzieckiem długo wyczekiwanym. Wiązaliśmy z nim duże nadzieje i teraz, kiedy wchodzi w wiek dojrzały, tym bardziej je wiążemy. Województwo pomorskie stanowi podmiot polityki rozwoju regionalnego, chociaż i na Pomorzu występują problemy ze zrozumieniem tej polityki i roli w niej wszystkich jej uczestników. Część elit Słupska lub Miastka w potencjalnym utworzeniu województwa koszalińskiego/środkowopomorskiego widzi dla siebie szanse, ale przemilcza fakt, że eksperyment ten obciąży mieszkańców tego obszaru. Nie rozwiąże on bowiem żadnego z dotychczasowych problemów mieszkańców, a będzie źródłem kolejnych trudności. Refleksja nad tym tematem skłania do poruszenia 4 ogólnych kwestii. Po pierwsze: na czym polega nowoczesna polityka regionalna? Po drugie: czy region przetrwa bez środków unijnych? Po trzecie: czy bycie stolicą województwa jest źródłem rozwoju miasta? I po czwarte: dlaczego Kaszuby powinny być w jednym województwie?

Czytaj więcej: Styczniowy numer Pomoranii