Szczegóły

Utworzono: piątek, 07, grudzień 2012 09:01

Ukazał się grudniowy numer "Pomeranii" z dodatkiem "Stegna"

II Gòdowé żëczbë
III Reklama – Radio Gdańsk, prenumerata Pomeranii, Telewizja TTM
IV Reklama - Energa

2. Od redaktora
Znany pomorski artysta Marian Kołodziej, mówiąc o jednej ze swych monograficznych wystaw „Zdarzyło mi się w Gdańsku”, dodawał „koło Kartuz”. Znaczenia Gdańska dla Pomorza nikt chyba nie zamierza negować, ale w tym roku warto zwrócić szczególną uwagę także na miasto w samym sercu Kaszub. Kończą się tam właśnie obchody sześćset trzydziestej rocznicy ufundowania klasztoru braciom z praskiego domu zakonnego kartuzów, co dało początek dzisiejszemu miastu. Niektórzy mówią, że Kartuzy są „w cieniu kolegiaty”, ale trzeba przyznać, że nawet gdyby tak było, to po ostatnich pracach w tej świątyni i wokół niej jest to cień wyjątkowo piękny i dostojny.
Swoją rocznicę powstania – bardziej okrągłą, bo osiemsetną – świętuje też w tym roku Żukowo, nekropolia księżnych kaszubsko-pomorskich. Józef Belgrau na łamach „Pomeranii” przypomina początki Żukowa, które podobnie jak Kartuzy swój rozkwit zawdzięcza zakonowi.
Obie te miejscowości przez wieki wywierały ogromny wpływ zarówno na duchowe, jak i kulturalne oraz gospodarcze życie sporej części Pomorza. Czy tak jest i dzisiaj? Działaniom podejmowanym przez kartuskie instytucje upowszechniania i tworzenia kultury przyjrzymy się w tym numerze, a do „stolëcë kaszëbsczégò wësziwkù” wrócimy w styczniu.
A jako że to ostatni numer naszego miesięcznika w tym roku (Roku Młodokaszubów), chcemy gorąco podziękować naszym Czytelnikom za to, że byli z nami i nie tylko czytali to, co publikujemy, ale i pisali do nas, telefonowali z pochwałami i uwagami – na każdym kroku dawali znać, że traktują „Pomeranię” jako swoje pismo, na którym im zależy. Jesteśmy Państwu za to bardzo wdzięczni. Mamy nadzieję, że w nowym 2013 roku – jubileuszowym dla naszego pisma, które będzie świętować 50-lecie – ta współpraca, czyli współtworzenie „Pomeranii” będzie trwać i się rozwijać.
Dariusz Majkowski
 

Czytaj więcej: Grudniowy numer "Pomeranii"

Szczegóły

Utworzono: poniedziałek, 28, styczeń 2013 13:40

Ùczba w krôjnie Grifa

Pò chmieleńsczi promòcji ksążczi „W krôjnie grifa”, dostôwómë lëstë z ji pierszima òpisënkama i recenzajama. Hewò dzél jednégò z nich.

(…) Teatrë na Kaszëbach òd dôwien dôwna bëłë pòpùlarné i baro skùteczné w ùczbie. Do dzys nas ùczą i bawią wspaniałé dokôzë ks. Bernata Sëchtë, Jana Rómpsczégò, Aleksandra Labùdë i jinszich. Dërch trzeba nóm nowëch dokôzów i méstrów. A kò przedstôwczi baro dobrze ùczą: pò pierszé – naszi rodny mòwë, dali – ùczą grë aktorsczi, dôwają òdwôgã, pòzwòliwają radzëc sobie na binie, a pózni mòże na binowëch wiżawach, ùczą spiewac, rozwijają pamiãc, ùczą historii, bëlny wespółrobòtë z drëdżima. Ùczą wiele dobrëch i pòtrzébnëch rzeczi.  

Temù z wiôlgą redoscą przënôlégô przëjąc dokôz trzech autorków Elżbiétë Prëczkòwsczi, Teresë Wejer i Dorotë Fòrmelë ò titule „W krôjnie Grifa”. Rzecz bëła promòwónô w Chmielnie w slédnëch dniach lëstopadnika. Jak rzekł, a téż we wstãpie napisôł, prof. Daniel Kalinowsczi ze słëpsczi akademii, je to bëlny dokôz, jaczégò donąd nie bëło jesz w lëteraturze kaszëbsczi, żlë chòdzy ò pòmòc w ùczbie szkòłowëch dzecy. Wiôlgô téż w tim je zawdzãka – òkróm aùtorków – Lucynë Radzymińsczi, chtërna doprowadzëła wszëtkò do piãknégò wëdaniô. Ne dzãczi przekôza w miono wszëtczich trZech Elżbiéta Prëczkòwskô, jakô napisa nôwicy scenarników. Gôda midzë jinszima tak: Dzãkùjemë wszëtczim, chtërny nas wspiérelë przë pisanim i wëdôwanim ti ksążczi. Kùreszce dzãkùjemë tim, jaczi nas inspirowelë i zachãcywelë do ji napisaniô, to je òrganizatoróm teatralnëch wëdarzeniów na Kaszëbach, taczich jak przezérczi kòlãdowëch teatrów w Serakòjcach (tu ùkłón w stronã Irenë Kùlwikòwsczi i ji pòmòcników), kònkùrsowi „Baśń bez granic”, co je we Gduńskù (tu ùkłón dlô Jerzégò Stachùrsczégò), dlô òrganizatorów przezérków piesni na przikłôd w Lëzënie, Szemùdze, recytacji w Chmielnie, dlô tëch, co rëchtëją Przezérczi kabaretów w Przëwidzu i Festiwal „Szpòrt mùszi bëc”, dlô tëch, co jak skrë òrmùzdowé pòdsélają mëslë i pòdskôcają do robòtë – tu wiôlgô dzãka òsoblëwie òd Dorotë Fòrmelë i Teresë Wejer dlô magazynu telewizyjnégò „Rodnô Zemia”, jaczi wiele razy pòkazywôł wëjimczi tëch przedstôwków i zachãcywôł do jich twòrzeniô. Jô ze swòji stronë dzãkùjã baro mòjémù chłopù Eùgeniuszowi, chtëren na mòjã prosbã pisze tekstë piesniów, jaczé pózni żëją swòjim żëcym, jak chòcbë dokôz „Dëtczi, dëtczi”. Mòżna jã na nowi platce karna „Młodzëzna”, jakô bãdze promòwónô 6 gòdnika w restoracji „Mùlk” w Miszewkù, na jaką serdeczno rôczimë. Dzãka téż wójtowi Chmielna Zbigniewòwi Rószkòwsczémù za to, że mòżemë tu bëc, a téż partowi Kaszëbskò – Pòmòrsczégò w Chmielnie z ji przédniczką Gabrielą Jóskòwską i prôcownikóm Dodómù Kùlturë. Dzãka wszëtczim, co mają w tim dokôzu jaczikòlwiek dzélëk i - na òstatkù - dzãka w przódk tima, co z pòżëtkã dlô dzecy i młodzëznë bądą z tegò dobroctwa czerpelë. Bòże pòmagôj w dalszi robòce!

Jan Dosz

Całi tekst ùkôże sã w gòdnikòwi „Stegnie”

Szczegóły

Utworzono: poniedziałek, 28, styczeń 2013 13:45

30 roczëzna smiercë ks. Zëchtë

25.11 mijô 30 lat òd smiercë ks. B. Zëchtë, aùtora dokazów: Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej i Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej.

Ùczba

Bernat Zëchta ùrodzył sã 21 strëmiannika 1907 r. w Pùzdrowie. Béł sódmim za régą dzeckã. Jegò starszi – Jón i Ana mielë razã 13 dzecy. Òsoblëwie sparłãczonô z aùtorã wiôldżich słowôrzów bëła ùrodzonô 26 stëcznika 1914 r. Ana (zwónô wnetka wszãdze Hanką). To prawie òna bëła nié leno jegò wiérną drëszką, ale téż sekretôrką i kòrektorką. Zëchta pòdzãkòwôł ji za to we wstãpie do kaszëbsczégò słowôrza: (…) największa wdzięczność należy się mojej Siostrze Hance, która mi była najmocniejszym oparciem w uporczywym urzeczywistnianiu mego zamierzenia.

Spòdleczną szkòłã B. Zëchta skùńcził w Pùzdrowie, pózni ùcził sã w gimnazjum we Gduńskù i Wejrowie. Pò zdanim ekzaminu dozdrzeniałotë wstąpił do Wëższégò Dëchòwnégò Seminarium w Pelplënie. Jegò rektorã béł wnenczas Bòżi Słëga ks. bp Kònstantin Dominik. Pózniészi aùtor słowôrzów òstôwôł przez całé żëcé pòd mòcnym cëskã jegò słów. Wiele razë pòwtôrzôł jegò wskôzë i miôł starã sã do nich stosowac. Òkróm ksãdza biskùpa w tim czasu profesorama seminarium bëlë m.jin. ks. Frãcyszk Sawicczi i ks. Kazmiérz Bieszk.

Kapłańsczé swiãcenia B. Zëchta dostôł 17 gòdnika 1932 r. Ju 1 stëcznika 1933 r. òstôł wikariuszã w parafii Nôswiãtszi Mariji Pannë w Swiecym i prefektã pòwszechny szkòłë. Pò 1935 r. robił razã z prof. Tadéùszã Bilikiewiczã w Bòlëcë w Kòcbòrowie. Mést to prawie profesor zôchãcył młodégò kapłana do sztudérowaniô. W 1946 r. ks. Zëchta òstôł magistrã filozofii, a w 1947 r. òbronił na Pòznańsczim Ùniwersytece doktorat na spòdlim dokazu Materialna kultura ludowa Borów Tucholskich na tle etnografii kaszubskiej i kociewskiej. Ùchòwôł sã do dzysô ji skrócënk. Pòdług wiele ùczałich je to jeden z nôwôżniészich dokazów w òbrëmienim kòcewsczi, bòrowiacczi i kaszëbsczi etnografii.

W rujanie 1947 r. òstôł ks. Zëchta probòszczã w katedralny parafii w Pelplënie. 5 lëpińca 1949 r. zdôł ekzamin z psëchòpatologii i psëchiatrii na Mediczny Akademii w Gduńskù. Wëkładôł w pelplińsczim seminarium.

Ùtwórstwò

Żlë jidze ò pisanié, ks Zëchta zadebiutowôł ju w 1925 r. trzëaktówką Szopka kaszubska. Jednym z barżi znónëch dokazów na binã je wëdóné w 1937 r. kaszëbsczé wieselé Hanka sã żeni. Jak pisôł we wstãpie Władisłôw Pniewsczi: „Widowisko to świeże i żywe, przedstawiające całokształt obrzędów ludowych przedweselnych i weselnych, od oględzin począwszy, a skończywszy na przenosinach do domu zaślubionego (…). Umiejętnie wplecione pieśni i tańce kaszubskie, a dalej przysłowia i zabobony, podania i legendy, oryginalne przemówienie drużby weselnego znakomicie odtwarzają życie i kulturę ludową na Kaszubach”.

Jistną témã, tëli że z jinégò regionu, pòrësził ks. Zëchta w Weselu kociewskim. Westrzód jinëch binowëch dokazów wôrt nadczidnąc ò Dzéwczã i miedza czë Duchy w klasztorze (kòmedia napisónô pò kòcewskù). Je òn téż aùtorã historicznëch dramatów: Spiącé wòjskò, Bùdzta spiącëch i Òstatnô gwiôzdka Mestwina. Wszëtczé òne òpòwiôdają ò sparłãczenim Kaszub z Pòlską.

Ks. Zëchta twòrził téż wiérztë. W pierszim dzélu są òne wëfùlowóné miłotą do Bòga, Mariji i kaszëbsczi tatczëznë. Òkróm te aùtor kaszëbsczégò i kòcewsczégò słowôrza zajimôł sã malowanim. Òsoblëwie rôd céchòwôł rodã, a z jinëch témów òbrazów wôrt nadczidnąc ò katedrze w Pelplënie i zómkù w Malbòrgù, ale téż ò karikaturach, jaczich zrëchtowôł baro wiele.

Nôwôżniészima równak dokazama ks. Zëchtë są słowôrze. W latach 1967-76 pòwstôwôł Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. Je w nim pôrãdzesąt tësącë słów.  Przë ji twòrzenim aùtor wnetka nie sygôł do jistniejącëch òbrobieniów, a wëzwëskiwôł leno to, co ùczëł westrzód kaszëbsczégò lëdztwa. Zamkł tam téż òpisënczi zwëków i òbrzãdów, a téż bòkadny fòlkloristiczny materiał, m.jin. rzeklënë, tekstë spiéwów. Je to nadzwëkòwò wôżny dokôz nié leno do badérowaniów nad jãzëkã, ale téż dëchòwą kùlturą Kaszëbów.

Jistno je z trzëtomòwim Słownictwem kociewskim na tle kultury ludowej, bez chtërnégò drãgò je so przedstawic badérowania nad kòcewską kùlturą.

Wëprzédnienia

W 1968 r. Klub Sztudérów „Pomorania” przëznôł ks. Zëchce Medal Stolema.  Je òn téż hònorowim nôlëżnikã Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. W 1982 r. òstôł doktorã honoris causa Gduńsczégò Ùniwersytetu.

Ks. B. Zëchta ùmarł 25 lëstopadnika 1982 r. we Gduńskù. Je pòchòwóny na parafialnym smãtôrzu w Pelplënie.

Nôwôżniészé dokazë ks. Zëchtë

Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. I-VII, 1967-1976

Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej, t. I-III, 1970-1985 (skùńczony na spòdlim materiałów ks. Zëchtë przez H. Pòpòwską-Tabòrską).

Kultura materialna Borów Tucholskich, Gdańsk-Pelplin 1998.

Kaszubskie grupy regionalne i lokalne. Ich nazwy i wzajemny stosunek do siebie, „Rocznik Gdański”, 17-18(1958-1959) s. 223-251.

Przezwiska Kaszubów, „Język Polski”, 36(1956) z.2, s. 97-108; z. 3 s. 205-217.

Miasta, miasteczka i wsie w kaszubskiej literaturze ludowej i obrzędach, „Literatura Ludowa”. 1959, nr 1-2, s. 51-63

Dokazë na binã:

Hanka sę żeni. Wesele kaszubskie w pięciu aktach z muzyką i śpiewem, Wejherowo 1937.

Spiącé uejskue. Dramat Kaszubski w czterech odsłonach, Wejherowo 1937.

Dzéwczę i miedza. Dramat kaszubski w pięciu aktach, Wejherowo 1938.

Gwiôzdka z Gduńska, „Klëka”, 2(1938), nr 23, s. 4.

Przebudzenie. Dramat Kaszubski, „Arkona” R. 1946, nr 12, s.16.

Wesele kociewskie, Gdynia 1959.

D.M.