Szczegóły

Utworzono: środa, 04, marzec 2015 11:44

Marcowa "Pomerania" z dodatkiem "Stegna"

2. Od redaktora

Chciałbym dziś móc napisać w słowie od redaktora o innych rzeczach... O gminie Żukowo, której poświęcamy sporo miejsca w tej „Pomeranii”, może o Verba Sacra i Danucie Stence. Albo o uroczystości wręczenia Skier Ormuzdowych, którą jak co roku zorganizowała nasza redakcja. Wydarzyło się jednak coś, co wszystkie te tematy uczyniło mniej istotnymi. Zmarł Jerzy Samp. „Niezwykły człowiek”, „piewca Gdańska”, „historyk literatury” – nekrologi pełne są tego typu określeń.

Ale nie będę pisać kolejnego nekrologu. I nie potrafię, i nie chcę. Za dużo jeszcze we mnie buntu. Przecież dopiero co zacząłem Go poznawać. Od paru tygodni regularnie, co wieczór, spotykamy się z panem profesorem w naszym rodzinnym gronie i czytamy na dobranoc bajki z Jego Zaklętej Stegny. Obiecałem córkom, że jeśli będą grzeczne, to umówimy się kiedyś na spotkanie z autorem tej pięknej książki. Jak się okazuje, nie będę mógł tej obietnicy spełnić… Profesor Samp nie opowie już im o krôsniãtach, stolemach, mòrzëczkach i pięknym Gdańsku.

Na szczęście wiele osób zdążyło poznać śp. Jerzego Sampa. Ich wspomnienia opublikujemy w kwietniowym numerze „Pomeranii”.

W imieniu redakcji dziękuję Mu za wszystko, w tym za lata oddane naszemu miesięcznikowi.

3. Verba Sacra w òdjimkach. Òdj. Arkadiusz Wegner

4. Biblijné widzawiszcze we Wejrowie. Róman Drzéżdżón

Ju dwanôsti rôz w wejrowsczi kòlegiace pw. Swiãti Trójcë dało sã czëc biblijné słowò w rodny mòwie Kaszëbów. Jistno jak w ùszłim rokù dzélëczi Ksãdżi Zôczątkù przedolmaczoné z hebrajsczégò bez òjca profesora Adama Sykòrã czëtelë Danuta Stenka i francyszkanin òjc Jakùb Waszkòwiôk. Je pòniedzôłk, 9 gromicznika 2015 rokù. Na długò przed zôczątkã widzawiszcza, kò tak bë miôł pòzwac latosé zéńdzenié ze Swiãtim Pismionã, wszëtczé sedzącé place w kòscele są zajãté. Bë nie mùdzëc czasu, lëdze przezérają ksążeczczi przërëchtowóné na latosą edicjã. Pôrã minut pò piąti przëchôdô czas na przëwitania a pòdzãkòwania. Zeszłëch witô gòspòdôrz kòscoła ksądz prałôt Tadéùsz Reszka. Pò nim przemôwiô przédny òrganizatór kaszëbsczi òdsłonë Mòdlëtwów Pòlsczich Katédrów, prezydeńta Wejrowa Krësztof Hildebrandt. Teòlogiczny kòmeńtôrz wëgłôszô òjc profesór Adóm Sykòra. Òsoblëwie dzãkùje òn kònsultantowi swòjich biblijnëch przełożënków profesorowi Jerzémù Trédrowi. Czëc stolemné brawa.

5. Jaczé dzysô są Verba Cassubia? Adóm Hébel

Na stronie cyklu Mòdlëtwë Pòlsczich Katédrów jô wëczëtôł, że projekt, jaczégò wejrowskô edicjô òd 12 lat przëcygô Kaszëbów do farë, łączi w se artiznã, kùlturã, nôùkã i religiã. Takô interdiscyplinarnosc dôwô wërwas w mòjich mëslach, jak jô móm na to zdrzec i jak to òpisac. To nie je gôdka ò samim wëdarzenim, ale ò fenomenie, jaczégò dzélã je Verba Sacra. Fenomenie wiôldżi i równoczasno môłi frekwencje w religijnym żëcym pò kaszëbskù. Jô téż spróbùjã na to interdiscyplinarno zdrzec. Hewò są dzeje pòtómków Jakùba... Swòjim czarzącym głosã mô zaczãté czëtac wëjimczi Ksãdżi Pòczątków Danuta Stenka. Ti pòtómkòwie to pierszi przedstôwcowie Wëbrónégò Nôrodu – pòkòleniów Izraela, z jaczima béł Jahwe i nimò jich niewiérnoscë ni miôł jich òpùszczoné i to kòl nich sã narodzył Zbôwca całégò lëdztwa, przez co më wszëtcë jesmë wëbróny. Historiô téż pòkazywô, że bracô nié wiedno sã kòchają „jak bracô”, a chtos w cëzëznie mòże pamiãtac ò swòji domôcëznie. Na spòdlim tegò tekstu je téż widzec, że wëbôcziwanié i miłota tëch, co niezgarzą nama, je òbjawionô ju przed Nowim Testameńtã. Dramaturgiô wëdarzeniów je pòdsztrichniãtô klimaticzną mùzyką – ji jedurnô lëchô znanka to no, że w przërównanim do ùszłëch edicjów je kąsk na jeden ôrt zrobionô, jakbë kòżdi dokôz béł inspirowóny rëchlészim. Nowiną je bëtnosc Kaszëbsczich Misterników – aktorów pòd dozérã Wòjcecha Rëbakòwsczégò, jaczi są znóny z prezeńtowaniô biblijnëch prôwdów na szaséjach i w swiãtnicach Dëchòwi Stolëcë. To wiele, le sóm głos Stenczi pòmôgô zrozmiec, że Bibliô to je Żëwé Słowò – nié jaczis dokùmeńt, tekst ò czims daleczim, le przëòbiecënk. „Pón je z nim” w ji głosu nie znaczi jaczégòs pòbòżnégò pòzdrówka, le zagwësnienié, że dzeje sã cos, co sã mùszi stac i co je dobré. Pón je téż midzë tima, co są zeszłi we wejrowsczi kòlegiace i kòżdégò rokù wëfùlowiwają łôwczi ju na długò przed zaczãcym. Je w tim jakôs dôga, jakô przëcygô. Chtos mòże rzec, że to dobrô artistnô niwizna i promòcjô wëdarzeniégò, le ten projekt òd pôrãnôsce lat je głosny, chòc w kòżdi edicje sã dzeje mni wicy „to samò”. Je widzec, że lëdze są spragłi Słowa pò kaszëbskù. I tu sã zaczinô gôdka ò dzywnym fenomenie...

7. Wszëtcë są swòji. Z Wòjcechã Kankòwsczim gôdô Dark Majkòwsczi

W slédnëch samòrządzënowëch welacjach w gminie Żukòwò dobéł Komitet Wyborczy Wyborców Kaszubskie Zrzeszenie Wyborcze, chtëren mô w Radzëznie Miasta 9 na 21 radnëch. Z tegò Kòmitetu startowôł téż nowi bùrméster Wòjcech Kankòwsczi. Prawie z nim gôdómë ò pòdzélu na swòjich i nieswòjich, pierszich krokach w ùrzãdze i planach zagòspòdarzeniô.

Rezultatë welacjów w Żukòwie dałë dosc szeroczi pòmión na całëch Kaszëbach. Gôdô sã, że to przédno dobëcé môlowëch partów Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô.

Je prôwdą, że Kòmitet béł wspiarti przez wiele dzejôrzów Zrzeszeniô, jô téż jem nôleżnikã ti òrganizacji, ale to nié partë są załóżcama Kòmitetu. Nie bëło nawetka żódny òficjalny ùchwałë w sprawie taczégò pòpiarcô. Bëlë nôleżnicë KPZ, co startowelë z jinëch kòmitetów, i to je normalné. Na przikłôd w Chwaszczënie na naji lësce béł zrzeszeniowi dzejôrz Jack Fópka, ale ju nasz drëdżi kandidat z ti wsë nie béł nôleżnikã partu. Jesmë rôczëlë wszelejaczich lëdzy do Kòmitetu. Chcemë wespółrobic ze wszëtczima, pòkazac, że jesmë òtemkłi na wszëtczich, chòc pò prôwdze pòdczorchiwómë, że kaszëbskô tożsamòsc, kaszëbskô tradicjô, to cos drżéniowégò dlô ti zemi. Zdôwô mie sã, że w swiądze tëch lëdzy, jaczi bëlë i są z nama, je pòzytiwny òbrôz Kaszëbów.

Czytaj więcej: Marcowa "Pomerania"

Szczegóły

Utworzono: wtorek, 03, luty 2015 10:45

"Pomerania" 2/2015

2. Od redaktora

Spòdlowô wiédza ò kaszëbiznie ma za sobą pierwszą promocję, która odbyła się w wejherowskim Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej. Prof. Jerzy Treder w swoim popularnonaukowym dziele opisał m.in. status kaszubszczyzny, historię badań nad językiem kaszubskim, słowniki, atlasy i mapy językowe. Wszystko to oczywiście po kaszubsku. W „Pomeranii” publikujemy treść laudacji, którą wygłosił podczas wspomnianej promocji w Wejherowie Stanisław Janke, omówienie Spòdlowi wiédzë... pióra prof. Marka Cybulskiego oraz wywiad z jej autorem. Mamy nadzieję, że zachęci to Państwa do sięgnięcia po tę książkę.

Koniecznie trzeba także przeczytać najnowsze dzieło prof. Józefa Borzyszkowskiego, który podjął się niełatwego zadania: napisania książki, która – jak napisał we wstępie – „ma z założenia być swoistym wademekum – przewodnikiem po historii Kaszubów w dziejach Pomorza”. O pracy Historia Kaszubów/Historiô Kaszëbów rozmawiamy w tym numerze z jej autorem. Warto zaznaczyć, że to początek całej serii publikacji, której kolejne tomy będą ukazywać m.in. historię literatury oraz rozwoju języka kaszubskiego i ruchu kaszubsko-pomorskiego.

3. Wëchwała Spòdlowi wiédzë ò kaszëbiznie. Stanisłôw Janke

Pamiãtóm jak dzys ten czas. Béł rok 1980. Jô w tim cządze ju przez rok robił w redakcji miesãcznika „Pomerania”. Dosc mało jesz jô wiedzôł ò historii i lëteraturze Kaszëbów. A tuwò prawie w ksãgarni na ùlicë Wałowi we Gduńskù, w òknicë, jô ùzdrzôł ksążkã Kaszubszczyzna Hanë Pòpòwsczi-Tabòrsczi, wëdóną przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Jô tã ksążkã przeczëtôł przez jeden dzéń, i dzysô wiém, że jô doznôł taczi iluminacji, jak Jan Karnowsczi, czedë przeczëtôł Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego Sztefana Ramùłta. „Jô mùszã wëznac, że jô béł czësto òszołomiony – pisôł Karnowsczi. – Jô doznôł jakbë nagłégò òbjawieniô. Kaszëbizna, dotëchczas tak pòniżónô, mie sã ùkôzała we fantasticznym, widzałim dzejowim widze – jakò samòdzelny słowiańsczi jãzëk, samòjistny wëkłôdnik kaszëbsczi dëszë, chtëren je òstatną négą przódë wiôldżégò i biôtkarsczégò plemieniô słowiańsczich Pòmòrzón. Jô chòdzył przez jaczis czas jak w spikù” – pòdsztrëchnął młodokaszëba.

Ze mną bëło dëcht tak samò. I hewò le terô, pò dwadzesce piãc latach, jô wzął do rãczi drëdżé wëdanié, pòprawioné i ùzupełnioné, ksążczi Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie profesora Jerzégò Trédra. Moja pierszô refleksjô pò przeczëtanim ti pùblikacji je hewò le takô: Jak to sã piãkno parłãczi z czasama Cenôwë! Przed nim badérowanim kaszëbiznë zajimelë sã Miemc Karl Gottlob von Anton, pastor Mazur-Miemc Gottlieb Lorek, szkólny i kaznodzeja Mazur-Pòlôch Krësztof Mrąga (Mrongovius) i ùczałi Rusk Pioter Prejs, chtërny ò Kaszëbach piselë w swòjich jãzëkach. Czej nastôł Florión Cenôwa i zaczął pisac pò kaszëbskù, tej Kaszëbi w kùńcu przemówilë swòjim głosã. Taczi je dzysô spiónk ksążczi Jerzégò Trédra z dokazama Floriana Cenôwë: Kaszëba piszë pò kaszëbsku ò kaszëbiznie! (...)

6. Nônowszô ksążka profesora Jerzégò Trédra. Mark Cëbùlsczi

Pòd kùńc 2014 rokù ùkôza sã w wëdôwiznie Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô ksążka Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie prof. Jerzégò Trédra. Je to drëdżi wëdôwk ksążczi z 2009 rokù, a òna sã wzãła z wëkładów i cwiczënków Profesora ze sztudérama; tim razã z dodôwkã nowëch problemów.

Ksążka sã skłôdô z 14 rozdzélów, na kùńcu je jesz spisënk ilustracji, nônowszi lëteraturë, a téż indeks, chtëren baro pòmôgô przë czëtanim.

Pierszé 4 rozdzéle pòkazëją bùtnowé sprawë dlô rozwiju kaszëbiznë: ji status (rozmajité stanowiszcza ùczałëch i dzejarzów, jeżlë jidze ò ùprocëmnienié kaszëbiznë do pòlaszëznë i ji plac westrzód jinëch słowiańsczich mòwów), grańce ti mòwë dôwni i dzysô, ji badérowanié i badérów. W pòstãpnëch rozdzélach aùtor pisze ò kaszëbsczich jãzëkòwëch pamiątkach (Krofeju, Mòstnikù, nôstarszich kaszëbsczich tekstach), gramatikach (tuwò ò Gramatyce kaszubskiej E. Brézë i J. Trédra, przë tim mùszi rzec, że do dzysô ni ma jesz gramaticzi znormalizowóny kaszëbiznë) i słowarzach (z nôlepszim gwarowim Słownikiem gwar kaszubskich na tle kultury ludowej ks. B. Sëchtë i słowarzama lëteracczi kaszëbiznë np. Słownikiem języka pomorskiego, czyli kaszubskiego S. Ramułta z 1893 r., téż w wersji znormalizowóny przez J. Trédra), atlasu ti mòwë (Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich), a téż ò kaszëbsczi frazeòlogii (Tréder to nôlepszi dzysô znajôrz ti òbrëmii naszi mòwë; na kùńcu tegò pòdrozdzélu je spisënk artiklów aùtora w ti témie).

8. Złoty wiek trwa. Z prof. Józefem Borzyszkowskim rozmawiamy o jego najnowszej książce Historiô Kaszëbów/Historia Kaszubów.

Do kogo jest adresowana Historia Kaszubów?

Może lepiej byłoby mówić o „zarysie historii Kaszubów” i od razu wspomnieć o koncepcji całej serii. Jej kolejne tomy mają prezentować zarówno dzieje, historię literatury i rozwoju kaszubskiego języka literackiego oraz ruchu kaszubsko-pomorskiego po 1945 r., jak i współczesność, w tym problematykę tożsamości Kaszubów. Koordynatorem serii i jej współautorem jako całości jest obok prof. Jerzego Tredera prof. Cezary Obracht-Prondzyński. Seria ta, a więc i Historia Kaszubów, adresowana jest do tzw. szerokiego odbiorcy, ale w pierwszym rzędzie chyba do nauczycieli języka i dziejów regionu oraz studentów.

Zgodzi się pan profesor ze stwierdzeniem, że Historia Kaszubów to pierwsza po II wojnie światowej próba syntezy dziejów naszej wspólnoty?

Można się i zgodzić z tym stwierdzeniem, i mu zaprzeczyć, albowiem w 2000 r. ukazało się zbiorowe dzieło autorów polskich i niemieckich pt. Pomorze – mała ojczyzna Kaszubów (Historia i współczesność)/Kaschubische-pommersche Heimat (Geschichte und Gegenwart), pod moją i dra Dietmara Albrechta z Ostsee-Akademie redakcją, jako wspólne wydawnictwo Ostsee-Akademie, Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego i Instytutu Kaszubskiego (Gdańsk – Lübeck 2000). Prof. Gerard Labuda w swojej recenzji nazwał je dziełem nowatorskim. Do niego też odsyłam czytelników omawianej tu Historii Kaszubów.

Czytaj więcej: "Pomerania" nr 2/2015

Szczegóły

Utworzono: piątek, 16, styczeń 2015 12:32

Zacznij nowy rok z "Pomeranią"

2. Od redaktora

Jô cë pòmnik chcôł wëstawic

I pò całim kraju szukôł,

I gdze jaczi béł le kamiéń,

Rzezbë młotã jô gò stłukôł.

Te słowa pochodzące z wiersza „Kaszëbskô”to chyba najbardziej znany cytat z poezji ks. Leona Heykego. Decyzją Rady Naczelnej Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego właśnie temu wielkiemu poecie, pisarzowi, publicyście i nauczycielowi zostaje poświęcony rok, który rozpoczynamy.

Będziemy wspólnie szukać kamienia, z którego uda się zbudować pomnik odpowiedni do dokonań Heykego. Najłatwiej można go zapewne odnaleźć w pięknych terenach gminy Szemud, w której urodził się patron roku, ale warto poszukać też w Wygodzie, Kościerzynie, Kartuzach czy Chojnicach, bo i z tymi miejscami był związany. Swoje do pomnika powinni dorzucić też Kociewiacy, bo ks. Leon Heyke wiele lat spędził w Pelplinie, a zginął zamordowany przez hitlerowców w Lesie Szpęgawskim pod Starogardem. Poza tym patron roku przemawia do nas swoimi utworami literackimi czy publicystycznymi.

3. Tory Zrzeszenia na 2015. Łukasz Grzędzicki

Nowy rok, jak zawsze, przynosi nowe zadania. Zresztą sami je przed sobą jako Zrzeszeniem Kaszubsko-Pomorskim postawiliśmy. Co prawda już na początku grudnia ustaliliśmy, przedyskutowaliśmy i formalnie przyjęliśmy plan pracy Zarządu Głównego ZKP, ale oczywiście pozostaje on otwarty na uzupełnienia, bo życie przynosi ciągle nowe wyzwania i nowe szanse. Jako grupa ludzi tworzących oparte głównie na społecznej (nieodpłatnej) pracy Zrzeszenie wpływamy na otaczającą nas rzeczywistość i staramy się urządzać ją zgodnie z celami przez nas wspólnie wyznaczanymi. Ta kooperacja wielu pasjonatów silnie do tego zmotywowanych i aktywnych dostarcza co roku urobek powiększający zasoby i potencjał ruchu kaszubsko-pomorskiego. Do zrealizowania w 2015 roku w różnych strukturach i agendach Zrzeszenia jest sporo zadań.

5. Rebeka albo rzecz o samotności muzykologa. Witosława Frankowska 

Rok 2014, obwołany Rokiem Oskara Kolberga, obfitował w wiele inicjatyw mających na celu utrwalenie postaci największego polskiego etnografa i folklorysty. W całym kraju odbywały się konferencje muzykologiczne, wystawy, koncerty, podjęto wiele działań o charakterze edukacyjnym i promocyjnym. Również i Filharmonia Kaszubska w Wejherowie postanowiła się wpisać w program ogólnopolskich obchodów poprzez podjęcie ambitnego zamiaru wystawienia pierwszej w historii opery kaszubskiej.

Tylko czy na pewno pierwszej? Może warto się zastanowić, co jest tak naprawdę elementem przesądzającym o tym, że dzieło postrzegamy jako regionalne lub nie. Warto wspomnieć, że już wcześniej podejmowano próby przeniesienia kultury regionu nadmorskiego na scenę operową – pierwszą z nich była przyjęta z ogromnym entuzjazmem „Legenda Bałtyku” (1924) Feliksa Nowowiejskiego, której kanwę stanowiła kaszubska baśń o zatopionej Winecie. W ślad za nią miała pójść opera „Kaszuby” tego samego kompozytora – niestety, nie została ona ukończona. Pozostało po niej jedynie 7 arii koncertowych, wydanych w postaci zbioru na głos sopranowy i fortepian (1934). Zarówno „Legenda Bałtyku”, jak i nieukończona opera „Kaszuby” obok tematyki nawiązują do muzyki Pomorza poprzez motywy melodyczne, taneczne, niejednokrotnie też cytaty pieśni w języku kaszubskim. Jeszcze większe nagromadzenie motywów regionalnych – wierzeń, legend, nie mówiąc już o środowisku rybaków, w którym dzieje się akcja – znajdziemy w operze „Jan z Kolna” Jana Michała Wieczorka (1973), skomponowanej do libretta Leona Roppla („Żeglarz Złocistego Słońca”). Przez wzgląd na rozbudowany aparat wykonawczy (soliści, chór, zespół taneczny, orkiestra symfoniczna) opera ta doczekała się, jak dotąd, jedynie kameralnej prezentacji w ramach „Spotkań z muzyką Kaszub” w Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie (2011). Wydaje mi się, że mimo przeważającej narracji w języku polskim nikt z obecnych podczas tego koncertu nie odniósł wrażenia uczestnictwa w dziele niekaszubskim.

9. Kaszëbsczi piesniodzeja z Cérzni. Stanisłôw Janke

Léón Heyke nôleżi do môłégò karna widzałëch kaszëbsczich pòetów pierszi pòłowë XX stalata. Ùrodzył sã 10 rujana 1885 rokù w rodzënie gbùra i szôłtësa we wsë Cérzniô, w terczasny òbéńdze gminë Wejrowò, na nordowëch Kaszëbach.

Òn chòdzył do prësczi pòwszédny szkòłë w niedaleczich Bieszkòwicach i do klasycznégò gimnazjum w Wejrowie. Dzãkã òpiece i dëtkóm wejrowsczégò dzekana ks. Walãtégò Dąbrowsczégò rodã z Gòwina, Króla Kaszëbów, jak gò zwelë, skùńcził Dëchòwné Seminarium w Pelplinie, a pòsobno doktorancczé teòlogiczné sztudia w Fribùrgù Brizgòwijsczim i we Wrocławiu. Pełnił pòsłëgã dëszpasturską jakò wikari w czile parafiach na Pòmòrzim. Òbczas I swiatowi wòjnë służił, jak wiele jinëch pòmòrsczich ksãżi tamtëch czasów, w prësczi armii; béł sanitariuszã i kapelanã w Chełmnie i Czôrnym.

Miôł lëteracką pierszëznã w 1911 rokù w pismionie „Gryf”, béł to cykel liricznëch wiérztów „Piesnie północny”. Jegò pierszi i jediny tomik wiérztów Kaszëbski Spiewe ùkôzôł sã w 1927 rokù w Chònicach. Léón Heyke je téż ùsôdcą prozatorsczich dokazów: cykelów hùmòresków „Bardzenskji wergle”, òpùblikòwónëch w 1922 rokù na starnach lëteracczégò dodôwkù „Druh” do cządnika „Pomorzanin”, jak téż zbiérkù òpòwiedniów Podania kaszubskie (1931). Jegò dwie szôłôbùłczi, binowé dokazë òpiarté na smiésznëch pòwiôstkach: „Agust Szloga” (1935) i „Katilina” (1937), wiele razy ze zwénëgą wëstôwiałë amatorsczé teatrowé karna, midzë jinszima we Kòscérznie i Wejrowie. Dôł sã téż pòznac jakò pùblicysta, ùsôdca wiele artiklów ò kaszëbsczi tematice i szkiców z ôrtu katechezë.

Czytaj więcej: Styczniowa "Pomerania"